SIGMA-NOT - PORTAL INFORMACJI TECHNICZNEJ - Największa baza artykułów technicznych online

PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY

Miesięcznik ISSN 0033-2097, e-ISSN 2449-9544 - rok powstania: 1919
Czasopismo Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP)

Influence of HV LC filter on lightning overvoltages in Gas-Insulated Switchgear substations

Marcin SZEWCZYK Tomasz KUCZEK Mariusz STOSUR Wojciech PIASECKI Marek FLORKOWSKI Marek FULCZYK

In the present paper simulations of the propagation of lightning overvoltages in a typical HV GIS substation are presented. The influence of HV LC filter on maximum overvoltages peak values was analyzed. Additionally, an improvement to the surge protection by using a HV filtering element introduced at the connecting point between the GIS substation and the transmission line has been proposed. Streszczenie. W artykule przedstawiono symulacje wyładowań atmosferycznych i propagacji fali przepięciowej w typowej stacji GIS wysokiego napięcia. Zaprezentowano możliwość zapewnienia dodatkowej ochrony przeciwprzepięciowej poprzez ograniczenie maksymalnej wartości przepięć za pomocą wysokonapięciowego filtra w miejscu połączenia przesyłowej linii napowietrznej ze stacją GIS. (Wpływ filtra LC wysokiego napięcia na ograniczenie przepięć piorunowych w stacjach gazowych typu GIS) Keywords: insulation coordination, GIS, substation, lightning overvoltages, LC low pass filter, modeling, ATP/EMTP. Słowa kluczowe: koordynacja izolacji, stacja GIS, przepięcia piorunowe, LC filtr dolno-przepustowy, modelowanie, ATP/EMTP. Introduction Studies of power systems involving lightning surge phenomena are performed to design transmission lines and substations as well as for the insulation coordination of power system equipment. Lightning overvoltages are generated by a current stroke to a tower structure, which results in complex surge phenomena propagating throughout the transmission lines and substations. An overvoltage is a voltage wave which is superimposed on the rated voltage of the network. It is characterized by: the magnitude (in kV), the rise time (in μs) and the rate of rise called steepness (in kV/μs). Overvoltages which can disturb electrical installations and loads can have lightning or switching origin. GIS substations are protected against switching and lightning overvoltages by means of surge arresters. The protective levels of the a [...]

ZAKUP JEDNORAZOWY I DOSTĘP DO WIRTUALNEJ CZYTELNI
PRENUMERATA PAPIEROWA

Czytaj za darmo! »

Prenumerata

Szanowny Kliencie!
Zamów roczną prenumeratę w wersji PLUS a uzyskasz dostęp do archiwalnych publikacji tego czasopisma.
Nie zwlekaj - skorzystaj z tysięcy publikacji o najwyższym poziomie merytorycznym.

prenumerata papierowa roczna PLUS (z dostępem do archiwum e-publikacji) - tylko 780.00 zł
prenumerata papierowa roczna PLUS z 10% rabatem (umowa ciągła) - tylko 702.00 zł *)
prenumerata papierowa roczna - 690.00 zł
prenumerata papierowa półroczna - 345.00 zł
prenumerata papierowa kwartalna - 172.50 zł

okres prenumeraty:

*) Warunkiem uzyskania rabatu jest zawarcie umowy Prenumeraty Ciągłej (wzór formularza umowy do pobrania).
Po jego wydrukowaniu, wypełnieniu i podpisaniu prosimy o przesłanie umowy (w dwóch egzemplarzach) do Zakładu Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT.

Zaprenumeruj także inne czasopisma Wydawnictwa "Sigma-NOT" - przejdź na stronę fomularza zbiorczego »

INNE PUBLIKACJE W TYM ZESZYCIE

30 lat badań na stacji prób izolatorów w Hucie Miedzi Głogów

Krystian Leonard CHRZAN Ewa LIANA Jacek RZEPECKI Ryszard KOLASIŃSKI Antoni KRAMARZEWSKI

Opisano układ probierczy, aparaturę pomiarową i badania wykonane na stacji prób ze szczególnym uwzględnieniem ostatnich 10 lat. W związku ze zmniejszeniem w ostatnich dziesięcioleciach emisji pyłu przez przemysł, na stacji podjęto pionierskie badania wytrzymałości elektrycznej izolatorów w warunkach lekkich zabrudzeń. Zaproponowano modyfikację obliczania parametru zanieczyszczenia atmosfery do wyznaczania stref zabrudzeniowych. Abstract. This paper describes the test circuit, measuring equipment and the investigations carried out especially during last 10 years at Glogow pollution test station. Taking into account the decrease of industrial dust emission in last decades, the pioneering research of insulators behavior under light contamination conditions was started. The modification of pollution index calculation for the selection of insulators in respect of polluted conditions was proposed. (30 years of research at Glogow pollution test station). Słowa kluczowe: Izolatory napowietrzne, napięcie przeskoku, droga upływu. Keywords: Outdoor insulators, flashover voltage, leakage distance. Wstęp Laboratoryjne badania wpływu zanieczyszczeń na izolatory rozpoczęto jeszcze przed I wojną światową. Jednak teoretyczny model przeskoku zabrudzeniowego zaproponowano dopiero w 1958. Pomimo opracowania wielu innych, bardziej zaawansowanych modeli, powszechnie uważa się, że ani obliczenia modelowe ani laboratoryjne próby zabrudzeniowe nie są w stanie wyeliminować prób wykonywanych w warunkach polowych. Dlatego na świecie nadal budowane są nowe, terenowe stacje prób izolatorów a zaledwie trzy lata temu opracowano wskazówki do budowy takich stacji [1]. Prawdopodobnie pierwszą na świecie była stacja w Redondo na południe od Los Angeles uruchomiona w 1927 roku a drugą stacja w Croydon, w hrabstwie Surray w Wielkiej Brytanii [2]. Pierwszą stację w Polsce uruchomiono w 1957 w Wałbrzychu, w sąsiedztwie kopalni Victoria, koksowni i elektrowni. Jej budow więcej »

3D Mesh Viewer Using HTML5 Technology

Bartosz SAWICKI Bartosz CHABER

The effective visualization of 3D meshes based on the build-in features of a web browser supporting HTML5 (Canvas, WebGL) standards is presented. The algorithms related with progressive mesh streaming over Internet network are discussed. It has been demonstrated that using described software, 3D models could be easily visualized on any modern, mobile device (internet tablets, smart-phones or netbooks). Streszczenie. Artykuł prezentuje wydajna˛metode˛ wizualizacji siatek trójwymiarowych przy pomocy mechanizmów wbudowanych w przegla˛darki internetowe obsługuja˛ce standard HTML5 (Canvas, WebGL). Przedstawiono algorytmy progresywnego przesyłania siatki poprzez siec´ internet. Zademonstrowano sposób, który pozwala na łatwa˛, interaktywna˛ prace˛ z obiektami 3D na współczesnych, przenos´nych urza˛dzeniach takich jak tablety, smartfony, czy netbooki. (Wykorzystanie standardu HTML5 do wizualizacji siatek trójwymiarowych) Keywords: wizualizacja trójwymiarowa, Canvas, WebGL Słowa kluczowe: 3D visualization, Canvas, WebGL Introduction For several years a three dimensional reality is widely present in the computer science industry. The most popular applications are related with games placed in the virtual, realistic worlds. This paper is addressed to the visualization and inspection of scientific simulations results. With instantly growing computational power, numerical simulations is becoming the most popular scientific tool. For the same reason, visual inspection of 3D models is every day task for many researchers. The OpenGL is well established programming standard how to efficiently describe 3D scene, and render it on computer screen. The OpenGL works as a part of classic operating system, where standalone application has direct access into the hardware. Nowadays software is more often going to be served as a service (SaaS) using Internet network. In this paper we follow this modern trends. We will discuss visualization of 3D objects insid więcej »

A device for thermal conductivity measurement based on the method of local heat influence

Oleksandra HOTRA Oleg DEKUSHA

The requirements for the design of portable device for measuring thermal conductivity based on the method of local heat influence are theoretically formulated. The influence of the heat exchange with surrounding environment, the contact thermal resistance between the probe and the surface is discussed. Also, the influence of the size of heat influence zone on the accuracy of measurement of the thermal conductivity of materials is considered. Streszczenie. Sformułowano teoretyczne podstawy projektowe dla przenośnych urządzeń do pomiaru przewodności cieplnej materiałów metodą lokalnego wpływu ciepła. Opisano wpływ wymiany cieplnej z otoczeniem, rezystancji cieplnej kontaktu sondy z powierzchnią materiału badanego. Przeanalizowano również wpływ rozmiaru powierzchni strefy wnikania ciepła na dokładność pomiaru przewodności cieplnej materiałów. (Teoretyczne podstawy projektowe dla przenośnych urządzeń do pomiaru przewodności cieplnej materiałów metodą lokalnego wpływu ciepła) Keywords: thermal conductivity, thermal conductivity measurements Słowa kluczowe: przewodność cieplna materiałów, pomiary przewodności cieplnej Introduction In general, it is necessary to determine the coefficient of thermal conductivity of materials not only in stationary laboratory conditions, but also in operating conditions using fast methods. For these purposes, the contact transient methods for thermal conductivity measurements which use plane or linear heating element: hot disk [1-2], hot wire [3], hot strip [4-5]; and a method of measurement of thermal conductivity based on inverse solution for one-dimensional heat conduction [6] are widely applied. All these methods have the disadvantages described in [7]. A special method for thermal conductivity measurement of low density insulating materials was proposed in [7]. The purpose of this work was to develop a new device, based on the steady state method of local heat influence, which is characterized not onl więcej »

Adsorpcja i desorpcja wody w izolatorach przepustowych - konsekwencje zjawiska i diagnostyka stanu

Andrzej GRACZKOWSKI Piotr PRZYBYŁEK Hanna MOŚCICKA-GRZESIAK

W artykule przedstawiono najczęściej stosowane typy izolatorów przepustowych. Omówiono fizyczne zasady procesu zawilgacania izolacji celulozowej. Zbadano bubble effect na wybranych modelach izolatorów przepustowych. Wykorzystując metodę FDS zbadano izolatory przepustowe 220 kV i wyznaczono ich zawilgocenie. Abstract. In the article the most frequently used types of bushing insulators are presented. The physical principles of cellulose insulation moistening are described. Bubble effect in chosen models of bushing insulators was investigated. Using FDS method bushing insulators 220 kV were investigated and water content in paper insulation was determined. (Adsorption and desorption of water in bushing insulators - the consequences of phenomenon and diagnostics of the state). Słowa kluczowe: izolator przepustowy, diagnostyka, adsorpcja wody, desorpcja wody. Keywords: bushing insulator, diagnostics, adsorption of water, desorption of water. Wprowadzenie Izolatory przepustowe stosowane w wysokonapięciowych transformatorach energetycznych stanowią ostatnio obiekt szczególnego zainteresowania. Według statystyki opracowanej przez Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej, dotyczącej awaryjności stacji transformatorowych SN/nn, około 22% awarii jest powodowanych przez uszkodzenia izolatorów przepustowych [1]. Natomiast w przypadku transformatorów sieciowych dużej mocy, wszystkie awarie, które wystąpiły w ostatnich latach, wiąże się z uszkodzeniami izolatorów przepustowych [2]. Ten stan rzeczy nie wynika ze złej konstrukcji i technologii izolatorów przepustowych, ale z różnicy czasu życia transformatora i przepustu. Zarówno transformatory jak i przepusty były projektowane na około 30 lat życia. Dziś wiemy, zebrawszy doświadczenia wielu lat eksploatacji, że transformatory pracują w systemie do 40 lat, a w krajach skandynawskich o zimnym klimacie, można spotkać transformatory nawet sześćdziesięcioletnie [3]. Spodziewany więcej »

Algorytm pracy programowalnego sterownika z optycznym sprzężeniem zwrotnym

Marian GILEWSKI

W publikacji przedstawiono algorytm pracy autorskiego opracowania sterownika diod laserowych oraz LED. Algorytm został zakodowany w języku VHDL. Postać końcową kompilacji zaimplementowano w strukturze FPGA. Na podstawie amplitudy fotoprądu zwrotnego algorytm wyznacza natężenie prądu zasilającego diodę laserową. Przedstawione rozwiązanie umożliwia elastyczne sterowanie prądowym punktem pracy diody laserowej lub LED. Aplikację można również wykorzystać do syntezy charakterystyk przejściowych prądu zasilającego diody. Abstract. The article presents the control algorithm of LEDs and laser diodes driver. This algorithm has been imlemented in VHDL. The source code was compiled using the Quartus II Web Edition software. The resulting bitsream is used to program FPGA. The algorithm dynamically calculates the current value of the laser diode. For this purpose it uses the current value of the monitor diode. The algorithm can also be applied to the synthesis of transient characteristics of LEDs or laser diodes. (A control algorithm of programmable driver with optical feedback). Słowa kluczowe: sterownik diody laserowej, język VHDL, układy FPGA, maszyna stanów. Keywords: laser diode driver, VHDL language, FPGA devices, finite state machine. Wstęp Współczesne, dedykowane sterowniki diod laserowych z optycznym sprzężeniem zwrotnym zazwyczaj stanowią zwartą konstrukcję bez możliwości zmiany parametrów w czasie pracy [1]. Niniejsze opracowanie jest opisem algorytmu sterującego programowalnego sterownika diod laserowych oraz LED (rys.1), zaproponowanego w pierwszej publikacji poświęconej jego konstrukcji. Rys.1. Schemat funkcjonalny sterownika Algorytm sterujący, zaimplementowany w strukturze FPGA, dokonuje pomiaru prądu fotodiody zwrotnej oraz wytwarza niezbędne sygnały sterujące obwodem zasilającym oraz pomiarowym. W przypadku obwodu zasilającego (rys.2), struktura programowalna wytwarza dwa sygnały sterujące Rys.2. Schemat obwodu zasilającego p więcej »

Analiza prądów upływu logarytmicznego przetwornika analogowo-cyfrowego z sukcesywną aproksymacją

Adam SZCZEŚNIAK Zynovij MYCHUDA

W artykule przedstawiono analizę logarytmicznego przetwornika analogowo-cyfrowego z sukcesywną aproksymacją (LADC) z uwzględnieniem prądów upływu. We wprowadzeniu została przedstawiona budowa oraz zasada działania LADC. W celu przeprowadzenia analizy matematycznej LADC z uwzględnieniem prądów upływu sporządzono ogólny schemat przetwornika oraz schematy zastępcze dla poszczególnych faz jego pracy. Obliczono prądy upływu dla poszczególnych faz pracy przetwornika oraz zaprezentowano bezwzględny błąd napięcia na kondensatorze akumulującym pochodzący od prądów upływu. Abstract. This article is a presentation of the analysis of logarithmic analog to digital converter (LADC) taking into account leakage currents. In the introduction, LADC construction and principle of operation were described. In order to conduct mathematical analysis which takes into account leakage currents, general converter diagram and equivalent diagrams for individual phases of the converter’s work were drawn up. Leakage currents for particular work phases of the converter were calculated. Absolute error of voltage on accumulative capacitor coming from leaking currents was presented. (The Analysis of leakage currents of logarithmic analog-to-digital converter with successive approximation) Słowa kluczowe: przetwornik analogowo-cyfrowy, logarytm, sukcesywna aproksymacja, dokładność, prądy upływu Keywords: analog-to-digital converter, logarithm, successive approximation, accuracy, leakage currents Wprowadzenie Szybki rozwój komputerowych systemów monitorujących i cyfrowych systemów obróbki informacji sprzyjały pojawieniu się znacznej liczby różnych przetworników analogowo-cyfrowych (ADC). Przetworniki te są ważnym ogniwem, zapewniającym powiązanie cyfrowych systemów z rzeczywistymi obiektami. Należy podkreślić, że informacja o stanie obiektów w zdecydowanej większości (ponad 90%) jest w postaci analogowej. Szczególną uwagę przywiązuje się do ADC z logarytmiczną chara więcej »

Analiza związku fluktuacji natężenia prądu z wybranymi parametrami pracy gazowego zespołu prądotwórczego

Artykuł poświęcony jest badaniom laboratoryjnym samowzbudnego generatora indukcyjnego. Przeprowadzone prace badawcze mają na celu opracowanie niedrogiego w konstrukcji i eksploatacji układu generującego energię elektryczną. Jako generator wykorzystany został zwykły silnik indukcyjny klatkowy, a do wzbudzenia jego użyta została bateria odpowiednio dobranych kondensatorów. Działania autorów polegały na przeprowadzeniu badań identyfikacyjnych parametrów maszyny, doborze odpowiednich wartości kondensatorów oraz wykonaniu pomiarów gotowego generatora. Podczas prac zwracano uwagę na jakość uzyskiwanej energii oraz własności ruchowe generatora, w tym bezpieczeństwo eksploatacji. Oszacowano sprawność układu generującego. Zamieszczone zostały również przykładowe przebiegi dynamiczne. Abstract. Laboratory tests of self excited induction generator (SEIG) are presented in this paper. Authors have conducted research to develop inexpensive in construction and operation of electricity generating system. A standard squirrel-cage induction motor was used as generator and properly selected battery of capacitors was used to excitation. Authors activities included: tests to identification of machine parameters, choice the value of capacitor battery and measurements of the generator during work. During researching authors paid special attention to the quality of the generated energy and properties of SEIG generator , including the safety of operation. The efficiency of the system was also estimated. Examples of dynamic waveforms of generator were included in this text. (Laboratory researches of the self-excited induction generator). Słowa kluczowe: maszyna indukcyjna, generator samowzbudny, odnawialne źródła energii, badania laboratoryjne. Keywords: induction machine, self-excited generator, renewable energy source, laboratory tests. Wstęp Ideą rozpoczęcia prac badawczych było opracowanie niedrogiego w konstrukcji i eksploatacji układu generującego energię ele więcej »

Analiza związku fluktuacji natężenia prądu z wybranymi parametrami pracy gazowego zespołu prądotwórczego

Arkadiusz JAMROZIK Karol CUPIAŁ Michał GRUCA Janusz GRZELKA Arkadiusz KOCISZEWSKI Michał PYRC Wojciech TUTAK

W pracy przedstawiono wyniki badań eksperymentalnych dotyczących korelacji pomiędzy niepowtarzalnością pracy indykowanej (jednym z głównych parametrów pracy silnika spalinowego), a fluktuacjami prądu elektrycznego wytwarzanego w agregacie prądotwórczym zasilanym LPG. Omówiono stanowisko badawcze, metodykę pomiarów oraz przedstawiono wyniki badań korelacji fluktuacji pracy indykowanej z fluktuacjami natężenia prądu. W przypadku jednocylindrowego agregatu prądotwórczego stwierdzono bardzo wyraźny związek między pracą indykowaną silnika spalinowego, a energią elektryczną obliczoną w przedziale czasowym odpowiednio przesuniętym kątowo względem początku cyklu pracy silnika. Nieco gorsza jest korelacja między amplitudą prądu elektrycznego i pracą indykowaną. Abstract. The results of investigation of the correlation between fluctuation of indicated work (one of the main parameters of the work internal combustion engine) and fluctuation of electric current from generating set fueled LPG gas are presents. The test stand, measurement methodology and the results of the correlation between fluctuations of indicated work and current fluctuations are showed. A clear relationship between engine indicated work and an electric energy calculated in time interval angularly shifted regarding the beginning of engine cycle was stated in the case of single-cylinder generating set. A little worse correlation between amplitude of electric current and indicated work was achieved. (Analysis of correlation between an electric current fluctuation and selected operating parameters of the gas generator set). Słowa kluczowe: agregat prądotwórczy, natężenie prądu, praca indykowana, współczynnik niepowtarzalności pracy indykowanej. Keywords: generating set, electric current, indicated work, non-repeatability factor of indicated work. Wstęp W Instytucie Maszyn Cieplnych realizowane były badania w ramach projektu badawczego KBN nr 4 T12D 031 28 nt.: Analiza związku niepowtar więcej »

Analysis of magnetic circuits for a hybrid stepper motor with cogging torque reduction

Krzysztof SZEWCZYK Adam KOŚCIELNIAK Ryszard KOT

In the paper the results of analysis concerning magnetic circuits in the design of driving signals has been presented. In the research FEM Method has been applied. All simulations for computing flux density, forces, and torques have been performed by the program FLUX 2D v 10.1. The simulations have shown a significant influence of the driving current sequence impulses on the cogging torque in the hybrid stepper motor. Streszczenie. W artykule przedstawiono zastosowanie narzędzi do analizy obwodów magnetycznych wraz z obliczeniami momentów i sił w obwodach magnetycznych silników elektrycznych przy konstrukcji sterowania okładem prądowym silnika Hybrid Stepper. Wszystkie symulacje pokazały duży wpływ kolejności impulsów prądowych sterowania na moment zaczepowy w krokowym silniku hybrydowym. (Analiza obwodu magnetycznego silnika krokowego ) Keywords: magnetic circuit, permanent magnet, finite elements method , magnetic circuit Słowa kluczowe: obwód magnetyczny, silnik z magnesami stałymi, metoda elementów skończonych, obwód magnetyczny Introduction Electric motors play an important role in industrial plants and processes. Permanent magnet motors are present in many fields of human activity. As economic in use, precise and reliable, they are more popular on the nowadays market. There are some problems, which are inspiring for users and constructors [1,2]. Supplying this kind of motors by rectangular impulses is cheap and easy to use, but it generates some issues related to the cogging torque [3]. The inertial mom więcej »

Awarie izolatorów średniego napięcia eksploatowanych w krajowych sieciach dystrybucyjnych z uwzględnieniem ich typu

Andrzej Ł. CHOJNACKI

W artykule zaprezentowane zostały wyniki analizy awaryjności izolatorów eksploatowanych w sieciach średniego napięcia. Analiza powyższa oparta była na danych uzyskanych z energetyki zawodowej. Przedstawiono statystyki awaryjności izolatorów z 10 lat pracy sieci. Przeprowadzono weryfikację przyczyn awarii oraz sezonowej zmienności częstości uszkodzeń. Dokonano analizy czasu trwania odnowy, czasu trwania przerw w zasilaniu odbiorców oraz wartości energii elektrycznej niedostarczonej do odbiorców w wyniku awarii. Podjęto próbę identyfikacji modelu probabilistycznego, a także obliczenia niezawodnościowych wskaźników eksploatacyjnych izolatorów. Całość analizy przeprowadzona została rozłącznie dla różnych, najczęściej stosowanych typów izolatorów SN. Weryfikacji parametrycznej i nieparametrycznej dokonano przy pomocy pakietu Statistica. Abstract. The article presented the results of analysis of the failure of insulators used in medium voltage network. The analysis above was based on data obtained from professional power engineering. Presented insulators unreliability statistics from 10 years of the network operation. Was done verification causes of failures and seasonal variability of the incidence of damage. In paper have been made an analysis of the time of renew, time of break in the supply of customers and value of undelivered electricity to customers as a result of failure. In paper have been made an attempt to identify a probability model and calculate the reliability indicators of operation insulators. The whole analysis was carried out separately for various, mostly used MV insulators. Parametric and nonparametric verification made using the Statistica package. (Failures of medium voltage insulators operating in domestic distribution networks including their type). Słowa kluczowe: niezawodność, izolatory, stacje elektroenergetyczne, elektroenergetyczne sieci dystrybucyjne. Keywords: reliability, insulators, transformer stations, electric więcej »

Badania laboratoryjne samowzbudnego generatora indukcyjnego

Paweł DYBOWSKI Wacław ORLEWSKI

Badania napięciowe reaktancyjnych izolatorów wsporczych średniego napięcia

Krzysztof SIODŁA

W artykule opisano procedurę badania reaktancyjnych izolatorów wsporczych przeznaczonych do montowania w rozdzielniach i rozdzielnicach średniego napięcia. Przedstawiono pomiary wytrzymałości mechanicznej i elektrycznej napięciem przemiennym i udarowym piorunowym. Opisano badanie wyładowań niezupełnych występujących na skutek istnienia defektów wewnątrz izolatorów. Poruszono kwestię poprawy konstrukcji rozdzielnicy średniego napięcia. Abstract. The paper presents test procedure of reactance post insulators used for installation inside medium voltage switchgear. Described is mechanical strength investigation, as well as electrical withstand under alternating and lightning impulse voltage. Presented is procedure of partial discharge investigation that are present inside the insulators in such defects as cavities and gaps .The problem of electric withstand improvement of the switchgear compartment is also mentioned. (Voltage tests of medium voltage reactance post insulators). Słowa kluczowe: izolator reaktancyjny, próby napięciowe, rozdzielnica średniego napięcia, wyładowania niezupełne. Keywords: reactance insulator, breakdown test, medium voltage switchgear, partial discharges. Wstęp Reaktancyjne izolatory wsporcze są elementami składowymi stacjonarnych wskaźników napięcia. Umożliwiają stałą kontrolę obecności napięcia na szynach zbiorczych rozdzielni wnętrzowych oraz rozdzielnic średniego napięcia. Specjalne dobranie parametrów elementów stacjonarnego wskaźnika umożliwia także uzgadnianie faz między celami rozdzielnic. Konstrukcja i parametry reaktancyjnych izolatorów wsporczych pozwalają na zastosowanie ich zamiast standardowych izolatorów podtrzymujących szyny w rozdzielnicy, jednocześnie umożliwiając stałą kontrolę obecności napięcia także w miejscach, gdzie nie ma możliwości bezpośredniej obserwacji optycznej lub utrudniony jest dostęp do kontrolowanych szyn [1, 2]. Konstrukcja izolatora reaktancyjnego Na rysunku 1 przedstawio więcej »

Badania powierzchni elementów wewnętrznych ograniczników przepięć

Piotr PAPLIŃSKI Przemysław RANACHOWSKI

W artykule przedstawiono wyniki badań powierzchni nieuszkodzonych i uszkodzonych podczas eksploatacji elementów wewnętrznych ograniczników przepięć. Elementy te wytypowano na podstawie uprzednio wykonanych charakterystyk prądowych pod napięciem sieciowym. Stwierdzono, że analiza kształtu prądu płynącego przez ogranicznik może być pomocna w ocenie jego stopnia zdegradowania oraz może stanowić podstawę dopuszczenia go do dalszej eksploatacji. Abstract. The paper presents results of surface investigations of internal elements of surge arresters being in good working order or defected. The elements were selected on the basis of wave-form of current characteristics and their parameters, obtained at line voltages. It was found that analysis of the wave-form of current which flows through an surge arrester can be useful for evaluation of its current degradation level. It allows also to take up the decision concerning further operation of the surge arrester. (Investigation on surfaces of internal elements of surge arresters). Słowa kluczowe: ogranicznik przepięć, charakterystyka prądowa, warystor, włókno szklane. Keywords: surge arrester, current characteristic, varistor, glass fibre composite. Wstęp W Instytucie Energetyki od wielu lat prowadzone są badania diagnostyczne ograniczników przepięć (iskiernikowych i beziskiernikowych) własną, opatentowaną metodą "on-line", w trakcie ich eksploatacji [1-5]. Podczas tych badań analizowany jest między innymi kształt prądu przepływającego przez ogranicznik. W artykule wskazano na istnienie zależności pomiędzy rejestrowanymi podczas eksploatacji ogranicznika odkształconymi przebiegami prądów, a uszkodzeniami struktury jego elementów wewnętrznych. Przedstawiono wyniki badań optycznych powierzchni warystorów oraz elementu tekstolitowego. Stopień odkształcenia charakterystyki prądowej YT, gdzie Y jest osią prądu a T osią czasu, która określona jest współczynnikami opisanymi w patencie [6], może być wy więcej »

Badanie magnetostrykcji blach elektrotechnicznych produkowanych przez Stalprodukt S.A.

Henryk LAMPA

W artykule omówiono prace dotyczące pomiarów magnetostrykcji metodą tensometryczną i za pomocą obserwacji pętli w postaci motylka. Poinformowano o ustanowieniu międzynarodowej normy na pomiar charakterystyk magnetostrykcji blach elektrotechnicznych IEC/TR 62581:2010. Zaprezentowano profesjonalną aparaturę do badania tych charakterystyk. Przedstawiono wyniki pomiarów magnetostrykcji wybranych próbek blach transformatorowych produkowanych przez Stalprodukt S.A. Abstract. The paper describes the works concerning magnetostriction of electrical steel by a strain-gauge method and by observing the loop (butterfly figure). The paper includes information regarding the establishment of the international standard for measuring the magnetostriction characteristics of electrical steel IEC/TR 62581:2010. The professional apparatus for the measurement of the above was presented. The results of magnetostriction measurements of the chosen electrical steel samples produced by Stalprodukt S.A. were shown. (The investigation of magnetostriction of electrical steel produced by Stalprodukt S.A.). Słowa kluczowe: magnetostrykcja, blachy elektrotechniczne, szumy akustyczne, pomiar Keywords: magnetostriction, electrical steel, acoustic noise, measurement. Wstęp Magnetostrykcja, zjawisko polegające na zmianie kształtu i rozmiarów ciała przy magnesowaniu, jest bezpośrednim przejawem sił działających w ferromagnetykach [1,2,3]. Przyczyną występowania magnetostrykcji w ferromagnetyku jest zmiana jego stanu magnetycznego. Wiadomo bowiem, że w ferromagnetykach poniżej temperatury Curie występują obszary spontanicznego namagnesowania, tzw. domeny. W tym stanie odległości między atomami zależą od kierunku namagnesowania. Z chwilą zmiany tego kierunku następuje również zmiana stanu uporządkowania atomów, wywołana dążnością do osiągnięcia minimum energii magnetokrystalicznej, prowadząca do zmian rozmiarów komórki sieci krystalicznej. W warunkach pracy transformator więcej »

Bezpośredni pomiar i analiza przebiegów odkształconych w torach wielkoprądowych

Janusz RAK Marek GAŁA Kazimierz JAGIEŁA Marian KĘPIŃSKI Janusz BARAN

W artykule przedstawiono wyniki analizy pracy i identyfikacji parametrów elektroenergetycznych pieców łukowych AC. Na podstawie bezpośredniego pomiaru prądów w torach wielkoprądowych i napięć po stronie wtórnej transformatora piecowego wyznaczono charakterystyki łuku oraz dokonano analizy harmonicznej przebiegów. Pokazano przebieg mocy czynnej i prądu pieca podczas wytopu, a także charakterystyki U-I łuku i rozkłady harmonicznych prądu. Sformułowano wnioski dotyczące pracy oraz tworzenia modeli symulacyjnych pieców łukowych AC. Abstract. The article deals with analysis of work and identification of electric power parameters of AC arc furnaces. Characteristics of the AC electric arc were determined and harmonic analysis of the waveforms was carried out on the basis of direct measurements of currents in high-current busbars and voltages at the secondary side of a furnace transformer. The waveforms of the active power and current of the furnace during cast as well as V-I characteristics of the arc and the current harmonics are shown. Conclusions concerning of the operation and development of simulation models of AC arc furnaces are formulated. (Direct measurement and analysis of distorted waveforms in high-current busbars). Słowa kluczowe: piece łukowe, cewki Rogowskiego, harmoniczne prądu, charakterystyki napięciowo-prądowe. Keywords: arc furnaces, Rogowski coils, current harmonics, voltage-current characteristics. Wstęp Przesył dużych mocy i energii elektrycznych na bliskie odległości odbywa się często z wykorzystaniem torów wielkoprądowych. W przypadku wyprowadzeń z generatorów synchronicznych elektrowni [1] lub w układach zasilania przemysłowych stacji transformatorowych występuje zazwyczaj prąd sinusoidalny. Natomiast w torach wielkoprądowych zasilających urządzenia elektrostalownicze dużej mocy (piece łukowe AC i DC do wytopu stali oraz pieco-kadzie stosowane w tzw. metalurgii pozapiecowej [2]) przewodzone są prądy niesinusoidalne, więcej »

Diagnostics of Direct Current motor with application of acoustic signals, reflection coefficients and K-Nearest Neighbor classifier

Adam GŁOWACZ Witold GŁOWACZ

One of the main problems faced by engineers, is to ensure the operation of Direct Current motors. In this paper a pattern recognition method was used to provide the diagnostics of dc motor. This method is based on a study of acoustic signal. Plan of study of acoustic signals for two conditions of Direct Current motor was proposed. Studies were carried out for algorithms of data processing: reflection coefficients and K-Nearest Neighbor classifier with Manhattan distance. Developed method can be performed automatically. This system is a significant step towards the maintenance-free diagnostic systems of Direct Current motors. Streszczenie. Jednym z podstawowych problemów, z jakim spotykają się inżynierowie, jest zapewnienie funkcjonowania silników elektrycznych. W niniejszej pracy metoda rozpoznawania wzorców została użyta do diagnostyki silnika prądu stałego. Metoda ta oparta jest na badaniu sygnału akustycznego. Zaproponowano plan badania sygnałów akustycznych dla dwóch stanów silnika prądu stałego. Badania zostały przeprowadzone dla algorytmów przetwarzania danych: współczynników odbiciowych i klasyfikatora K-Najbliższego Sąsiada z metryką Manhattan. Opracowana metoda może być wykonywana automatycznie. System ten jest istotnym krokiem w kierunku bezobsługowych systemów diagnostycznych silników prądu stałego.(Diagnostyka silnika prądu stałego z zastosowaniem sygnałów akustycznych, współczynników odbiciowych i klasyfikatora KNajbliższego Sąsiada). Keywords: Diagnostics, Recognition, Acoustic signal, Reflection coefficients, Direct Current motor. Słowa kluczowe: Diagnostyka, Rozpoznawanie, Sygnał akustyczny, Współczynniki odbiciowe, Silnik prądu stałego. Introduction During the past twenty years, there has been a large number of researches into the creation of new condition monitoring techniques for Direct Current machines, with new methods being developed and implemented in commercial products for this purpose. The researches and develo więcej »

Diagnostyka izolatorów kompozytowych eksploatowanych w liniach elektroenergetycznych

Witold BRETUJ Janusz FLESZYŃSKI Krzysztof WIECZOREK

W artykule przedstawiono metodykę badań diagnostycznych eksploatowanych izolatorów kompozytowych opracowaną w Laboratorium Techniki Wysokich Napięć Politechniki Wrocławskiej. Stwierdzono, że laboratoryjne badania diagnostyczne eksploatowanych izolatorów kompozytowych, obejmujące w szczególności próby w wysokonapięciowej komorze mgielnej, stromo narastającymi udarami napięciowymi oraz statycznej wytrzymałości mechanicznej, umożliwiają kompleksową ocenę stanu technicznego izolatorów. Abstract. In the paper a methodology of diagnostic test of exploited composite insulators drawn up in the Laboratory of the Technique of High Voltages of the Wroclaw Technical University was described. It was stated, that laboratory diagnostic tests of exploited composite insulators, including tests in the high voltage fog chamber, with steeply increasing voltage surges and of static mechanical strength, enable the comprehensive evaluation of the technical condition of insulators. (Diagnostics of composite insulators exploited in power lines). Słowa kluczowe: izolator kompozytowy, eksploatacja, degradacja właściwości, badanie diagnostyczne, metodyka badania. Keywords: composite insulator, exploitation, properties degradation, diagnostic test, methodology of test. Wstęp Podstawowymi zaletami izolatorów kompozytowych, które mają istotny wpływ na niezawodność dostaw energii elektrycznej są: duża odporność na zabrudzenia [1-3], mały ciężar [4] oraz zwiększona odporność na akty wandalizmu [5]. Dla przedsiębiorstw zajmujących się dystrybucją energii elektrycznej bardzo ważny jest również aspekt ekonomiczny zastosowania izolatorów kompozytowych. Aktualnie izolatory polimerowe skutecznie konkurują pod względem ceny z izolatorami wykonanymi z porcelany i szkła. Ponadto ich mały ciężar pozwala na obniżenie kosztów transportu i montażu izolatorów oraz kosztów budowy konstrukcji wsporczych linii elektroenergetycznych. Dodatkowymi korzyściami są wygoda i niższe koszty więcej »

Diagnostyka procesów starzenia termicznego przepustów transformatorowych z izolacją stałą

Jan SUBOCZ Marek ZENKER Andrzej MROZIK

W artykule zaprezentowano zaawansowane metody diagnostyki przepustów transformatorowych. Przedstawiono wyniki modelowania rozkładu temperatury wewnątrz rdzeni przepustów oraz analizę wpływu zestarzenia na odpowiedź dielektryczną modelu przepustu typu RIP, na podstawie analizy charakterystyk FDS i RVM. Starzenie termiczne modelu przepustu RIP powoduje przesunięcie charakterystyk FDS w stronę wyższych częstotliwości, natomiast produkty rozkładu powodują pojawienie się dodatkowej relaksacji widoczniej w zakresie wysokoczęstotliwościowym. Abstract. The paper presents advanced diagnostic methods of transformer bushings. There are given results of temperature distribution modeling inside bushings’ cores and the analysis of ageing influence on dielectric response of RIP type bushing model, based on the FDS and RVM characteristics. Thermal ageing of RIP bushing model causes the shift of FDS curves into higher frequencies, whereas deterioration products lead to appearance of additional relaxation in high frequency range. (Diagnostics of thermal aging of transformer bushings with solid insulation). Słowa kluczowe: relaksacja, FDS, RVM, model przepustu transformatorowego, termowizja Keywords: relaxation, FDS, RVM, transformer bushing, thermovision Wstęp Podyktowana czynnikami ekonomicznymi polityka inwestycyjna spółek dystrybucyjnych powoduje, że obserwuje się wydłużenie czasu eksploatacji transformatorów. W konsekwencji duża część ich populacji pracuje znacznie powyżej 30. lat [1]. Praktyka eksploatacyjna wykazuje, że wymianę przepustów transformatorowych w trakcie standardowych czynności obsługowych przeprowadza się niezmiernie rzadko. Stąd w Polsce jak i również na świecie istnieje duża liczba przepustów użytkowanych również ponad 30 lat. Analiza przyczyn uszkodzeń transformatorów wskazuje, że od 20% do 40% katastrofalnych awarii spowodowanych jest przez przepusty wysokiego napięcia. Najczęściej mają one gwałtowny, eksplozywny charak więcej »

Distribution transformers protection against High Frequency Switching Transients

Dariusz SMUGAŁA Wojciech PIASECKI Magdalenia OSTROGORSKA Marek FLORKOWSKI Marek FULCZYK Paweł KŁYS

Distribution transformers protection method against high frequency transients generated during Vacuum Circuit Breaker (VCB) operations is presented in this paper. ATP/EMTP simulations of transients generated during the VCB operation and protection method effectiveness is described. In addition prototype windmill installation is presented. For simulations realistic VCB model was used enabling one to study both prestrikes, generated during the contact making process as well as re-ignitions generated during the contact breaking. Streszczenie. W artykule przedstawiono metodę ochrony transformatorów dystrybucyjnych przed wysokoczęstotliwościowymi przepięciami generowanymi podczas operacji łączeniowych z użyciem wyłączników próżniowych. W artykule przedstawiono symulacje komputerowe przepięć generowanych zarówno podczas załączania jak i wyłączania transformatorów. Symulacji dokonano przy użyciu pakietu ATP/EMTP. Zaprezentowano również przykładową istniejącą instalację opisanych w artykule urządzeń. (Ochrona transformatorów dystrybucyjnych przed wysokoczęstotliwościowymi przepięciami łączeniowymi). Keywords: przepięcia łączeniowe, transformatory, ochrona. Słowa kluczowe: switching transients, transformers, protection. Introduction Transformers operating in power network are exposed to various types of surges. High frequency transients and high rate overvoltages pose a hazards to the connected equipment [2] and can create local overstressing of the insulation system. One of the potential sources of high du/dt transients are Vacuum Circuit Breakers (VCB). According to [1], of special concern are:  transformers connected to cables of moderate length,  transformers connected to GIS,  transformers connected through a VCB,  dry type transformers connected through the cables,  transformers exposed to lightning,  transformers exposed to frequent switching operations. Complex internal structure of th więcej »

Dynamiczny model symulacyjny jednofazowego samowzbudnego generatora indukcyjnego

Aleksander LEICHT Krzysztof MAKOWSKI

W artykule przedstawiono model matematyczny jednofazowego samowzbudnego generatora indukcyjnego oraz omówiono proces samowzbudzenia generatora. Opracowany model matematyczny jednofazowego samowzbudnego generatora indukcyjnego został zaimplementowany w środowisku Matlab/Simulink, a następnie poddany badaniom symulacyjnym w stanach statycznych i dynamicznych dla dwóch różnych układów połączeń kondensatorów w obwodzie wyjściowym generatora. Uzyskane wyniki badań symulacyjnych wskazują na efektywniejszą pracę generatora w układzie z dwoma kondensatorami i stanowić będą podstawę do dalszych badań, zmierzających do opracowania modelu polowo - obwodowego, umożliwiającego dokładniejsze modelowanie jednofazowego generatora indukcyjnego, zarówno w stanach dynamicznych, jak i ustalonych. Abstract. The paper presents a mathematical model of the single-phase self-excited induction generator. The process of self-excitation was presented. Developed mathematical model of the single-phase self-excited induction generator was implemented using Matlab/Simulink software and dynamic and steady state simulations were performed for different capacitor excitation topologies. The obtained results of simulation show a more effective operation of the generator with two excitation capacitors. They are also treated as a basis for a further research, leading to development of a circuit-field model, allowing for more accurate calculation of a single-phase self induction generator. (A dynamic simulation model of single-phase self-excited induction generator). Słowa kluczowe: samowzbudny, generator indukcyjny, jednofazowy, modelowanie obwodowe. Keywords: self-excitation, induction generator, single-phase, circuit modelling. Wstęp Samowzbudne generatory indukcyjne mogą być stosowane w małych elektrowniach wiatrowych i wodnych, zasilających odbiorniki w miejscach oddalonych od sieci energetycznej, a także w przydomowych elektrowniach funkcjonujących jako pomocnicze źródł więcej »

Elektryczne metody sterylizacji cieczy oraz utylizacji odpadów

Krzysztof KASPRZYK Krzysztof KOGUT Beata ZBOROMIRSKA - WNUKIEWICZ

W artykule opisano technologie oczyszczania wody z materiału biologicznego przy użyciu technik wysokiego napięcia m.in. sterylizacji cieczy opartą na zastosowaniu wysokiego impulsowego pola elektrycznego (zjawisko elektroporacji ściany komórkowej), a także technikę oczyszczania wody ze związków węglowodorowych za pomocą promieniowania elektronowego. W pracy omówiono także elektryczne metody utylizacji odpadów. Opisano szczegółowo istotę działania procesu witryfikacji oraz przedstawiono wyniki badań nad możliwością modyfikacji popiołów lotnych/witryfikatów. Abstract. This paper describes the technologies of water treatment with biological material use by high-voltage techniques such as sterilization of liquids based on the high pulsed electric field application (the phenomenon of electroporation of cellular walls), as well as the technique of purifying water from hydrocarbon compounds with electron radiation. The electrical method of waste utilization and the essence of the vitrification process were described. The results of the studies on the modification of the fly ash/vitrification properties was showed. (Electric methods of the water sterilization and the wastes utilization) Słowa kluczowe: wysokie napięcie, węglowodory, witryfikacja, popiół lotny, odpady Keywords: high voltage, hydrocarbon, vitrification, fly ash, waste Wstęp Polska stoi przed szeregiem wyzwań i zobowiązań jakie w aspekcie zagospodarowania odpadów i osadów ściekowych wynikają z akcesji do UE. Przyjęte zapisy akcesyjne zobowiązują Polskę do podjęcia szeregu działań w zakresie uporządkowania szeroko rozumianej gospodarki odpadami, w wyniku których osiągnięte zostaną standardy obowiązujące państwa członkowskie UE. Wraz z szybkim rozwojem przemysłu coraz więcej źródeł wody ulega zanieczyszczeniu. Wiele gałęzi współczesnego przemysłu (np. metalurgia, przemysł maszynowy, przemysł papierniczy i inne) jest odpowiedzialnych za produkcję ścieków, które przedostają się d więcej »

General mathematical model of the drive system for a polymerization reactor based on the induction motor with a pipe body

Andrzej RUSEK

In the paper a general mathematical model of the drive system for a polymerization reactor based on the induction motor with a pipe body is presented. The abovementioned model may be considered as an universal model for the drive systems made in a vertical version dealing with a composite form of the torques loading a system. The examples of dependencies that allow for consideration of the composite torques in the mathematical model are given. Streszczenie. W artykule przedstawiono ogólny model matematyczny układu napędowego reaktora polimeryzacji z asynchronicznym silnikiem indukcyjnym w wykonaniu rurowym, który może być modelem uniwersalnym dla układów napędowych w wersji pionowej w których występuje złożona forma momentów oporowych obciążających układ. Podano przykładowe zależności umożliwiające uwzględnienie w modelu matematycznym złożonych momentów oporowych. (Ogólny model matematyczny układu napędowego reaktora polimeryzacji z asynchronicznym silnikiem indukcyjnym w wykonaniu rurowym). Keywords: polymerization reactors, specially designed motors, mathematical modelling, transient responses analysis. Słowa kluczowe: reaktory polimeryzacji, silniki specjalnego wykonania, modelowanie matematyczne, analiza przebiegów czasowych. Introduction Polymerization reactors play the most significant role in technological line of the polyethylene production. The drive system of the mixer for polymerization process works in two chambers. The operating conditions of the drive system are specific due to the necessity of keeping the constant temperature, the ethylene atmosphere and the high working pressure up to 2800 atm. The motor of the drive system has nonstandard dimensions and construction due to the socket fastening in the upper part of the reactor chamber in the vertical position. The drive system may be directly fed by the grid or the motor-generator set or the frequency converter. Drive systems for polymerization reactors often break d więcej »

Geometrical selectivity of current sensors

Pavel RIPKA Petr KAŠPAR Jiri SANEISTR

Analizujemy wpływ zewnętrznych prądów niezrównoważenia na bezstykowe czujniki prądowe w szczególności na matryce gradientowe czujników i układy poziomowania prądu. Najlepsze tłumienie prądów bliskich można osiągnąć poprzez użycie jarzma magnetycznego, w którym zoptymalizowano ekranowanie. Układy poziomujące zaprojektowane przez nas wykazują niski błąd przewodności i tłumią zewnętrzne prądy ponad 20 000 razy. (Wpływ zewnętrznych prądów niezrównoważenia na bezstykowe czujniki prądowe) Abstract. We analyze the influence of external "unclamped" currents on contactless current sensors, especially the gradient sensor arrays and the current clamps. Best suppression of close currents can be achieved by using magnetic yoke with optimized shielding. DC/AC fluxgate current clamps of our design have low perming error and suppress external current by the factor of 20 000. Słowa kluczowe: Czujniki prądu, poziomowanie, ekranowanie, błędy pomiaru. Keywords: Current sensors, clamping, shielding, measurement errors. Introduction Resistive shunt is the basic electric current sensor. Besides its simplicity it has well known disadvantages [1]: - it has no galvanic insulation - it dissipates energy causing elevated temperature - the measured current should be interrupted. However it has one important advantage: the external fields and currents have negligible effect on resistive shunt reading. Contact-less current sensors have numerous advantages compared to resist więcej »

High dU/dt transients resistant distribution transformers comprising filtering bushings

Wojciech PIASECKI Marek FLORKOWSKI Marek FULCZYK Paweł KŁYS Piotr GAWĄD

In the article a concept of increasing the transformer withstand to voltage surges characterised by high rate of rise based on using special bushings comprising filtering chokes is presented. The concept has been implemented in new distribution transformers providing superior resistance to high dU/dt transients. The new transformers are compliant with highly demanding standard SFS2646. Streszczenie. W artykule przedstawiono koncepcję zwiększenia odporności transformatora na przepięcia o dużej stromości, polegająca na zastosowaniu w przepustach specjalnych dławików tłumiących. Koncepcja ta została wdrożona w nowych transformatorach rozdzielczych zapewniając radykalną poprawę odporności na stromość narastania napięcia dU/dt. Transformatory wyposażone w nowe przepusty spełniają wymagania normy SFS 2646. (Odporność na stromość narastania napięcia dU/dt w transformatorach mocy) Keywords: Distribution transformer, dU/dt, lightning surges, SFS 2646. Słowa kluczowe: Transformatory rozdzielcze, dU/dt, wyładowania atmosferyczne, SFS2646. Introduction Ultra steep wavefront transients characterized by a high voltage rate of rise dU/dt are extremely dangerous to electrical equipment such as transformers and motors. High dU/dt surges are superimposed on the normal phase voltages and pose significant hazard to the insulation system of the equipment, which needs to be dimensioned to withstand those temporary events. Nevertheless, according to [1], still as many as 35% of total dielectric failures in power equipment are caused by surges. The high frequency components present in the spectrum of the surge result in a highly non-uniform potential distribution, leading to local overstressing of the insulation system, as illustrated in Fig. 1, showing a simulated initial distribution of voltage with a transformer winding. Fig.1. Simulated time-evolution of voltage distribution along a transformer winding when subjected to high dU/dt transient. Due to c więcej »

Iluminacja dziedzińca Collegium Maius UAM w Poznaniu

Małgorzata GÓRCZEWSKA Sandra MROCZKOWSKA

Wybór określonej koncepcji, z następnie sposobu wykonania iluminacji, jest zależny od szeregu czynników, zarówno estetycznych, jak i funkcjonalnych oraz technicznych. Przykładem współzależności tych czynników, wpływających na ostatecznie przyjęte i zrealizowane rozwiązanie, może być oświetlenie wewnętrznego dziedzińca Collegium Maius Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. W pracy przedstawiono sposób uzyskania zamierzonego efektu, tj. dokonanie wyboru odpowiedniej koncepcji i ralizacji iluminacji. Abstract. Selected aspects of illumination concepts of historical buildings are described in the article. The computer visualizations of lighting variants and final solution of Collegium Maius illumination in Poznan are presented. (Illumination of the courtyard of Collegium Maius in Poznan). Słowa kluczowe: iluminacja, komputerowa wizualizacja oświetlenia Keywords: illumination, computer visualisation of lighting Wprowadzenie Budynek Collegium Maius w Poznaniu, siedziba dawnej Komisji Kolonizacyjnej, zlokalizowany jest w samym centrum miasta. Oddany do użytku w 1908 roku, stanowi kompozycyjne uzupełnienie dla pozostałych obiektów, znajdujących się na terenie Dzielnicy Zamkowej. Obiekty te, obecnie starannie odnawiane i rekonstruowane, tworzą przestrzennie spójną całość dawnego Cesarskiego Forum. Front budynku, z charakterystycznym ryzalitem zwieńczonym kopułą, zamyka widok od strony Parku Zamkowego. Rys.1. Widok frontu budynku Collegium Maius od strony Zamku Cesarskiego w Poznaniu Odnowiona bryła tego budynku od niedawna jest iluminowana, stanowiąc również nocą atrakcyjny fragment tej części miasta. Rys.2. Iluminowany budynek Collegium Maius Uwarunkowania koncepcji iluminacji Wnętrze Collegium Maius kryje więcej »

Impact of high voltage GIS substation configuration on lightning overvoltages

Mariusz STOSUR Tomasz KUCZEK Marcin SZEWCZYK Wojciech PIASECKI Marek FLORKOWSKI Marek FULCZYK

In the present article simulations of the lightning overvoltages propagation phenomenon in a typical HV GIS substation are presented. As demonstrated, analyzed overvoltages are dependent on various system parameters. The influence of key factors on maximum overvoltage peak values was presented. Additionally, an improvement to the surge protection by using a HV filtering element introduced at the connecting point between the GIS station and the transmission line has been proposed. Streszczenie. W artykule zostały zaprezentowane przykładowe symulacje wyładowań atmosferycznych i propagacji fali przepięciowej w typowej stacji GIS wysokiego napięcia. Wykazano zależność symulowanych przepięć od parametrów systemu oraz wykazano wpływ kluczowych parametrów na maksymalne wartości przepięć. Zaprezentowano możliwość zapewnienia dodatkowej ochrony przeciwprzepięciowej poprzez wprowadzenie wysokonapięciowego filtra w miejscu połączenia przesyłowej linii napowietrznej ze stacją GIS. (Analiza wpływu konfiguracji stacji GIS wysokiego napięcia na ograniczenie przepięć piorunowych) Keywords: insulation coordination, GIS, substation, lightning overvoltages, modeling, ATP/EMTP. Słowa kluczowe: koordynacja izolacji, stacja elektroenergetyczna typu GIS, przepięcia piorunowe, modelowanie, ATP/EMTP. Introduction Fast Transients in power systems cover a frequency range from 10 kHz up to 1 MHz and are caused by lightning strokes to the transmission line’s phase or ground wire. High overvoltage wave is being generated, which propagates along the network can lead to speeding up the insulation ageing processes and in most severe conditions even failures of machines and apparatuses. As it was mentioned before, two different situations can be distinguished: lightning stroke to phase wire called direct stroke and lightning stroke to shield wire causing current flash across the insulator chain namely back-flash. Its occurrence depends on various system conditi więcej »

Information Technologies Supporting Control and Monitoring of Power Systems

Wojciech GREGA

Praca omawia postęp w zakresie technologii informacyjnych stosowanych do monitorowania i sterowania procesów produkcji i przesyłu energii. W pracy rozważano różne aspekty tej problematyki: architekturę układu sterowania, metody transmisji danych oraz metody sterowania nadrzędnego. Przedstawiono wielopoziomowe architektury systemów informatycznych wspierających sterowanie dystrybucją energii. Omówiono ewolucję metod transmisji danych - w kierunku Ethernetu czasu rzeczywistego. Opisano także model logiczny standardu IEC 61850. Zaproponowano zadania sterowania nadrzędnego poprawiające odporność procesu i zapewniające lepsze bilansowanie pobytu i podaży w systemach DER. (Technologie informacyjne stosowane do monitorowania i sterowania procesów produkcji i przesyłu energii) Abstract. This paper describes advantages of application of IT technologies for monitoring and control of power production and distribution. Various aspects are considered: control system architectures, data transmission methods and supervisory control methods. Multilevel IT architectures supporting control of energy distribution are presented. An evolution of industrial communication towards real-time Ethernet is described. The IEC 61850 logical model of communication supporting exchange of information between substation devices is briefly described. Supervisory control tasks are proposed to increase fault tolerance of power systems, their adaptability and better supply/demand balancing. Słowa kluczowe: rozproszone systemy sterowania, sterowanie podstacją, protokoły transmisji, IEC61850 Keywords: distributed control systems, substation control, IEC 61850, industrial communication Introduction Energy consumption in Europe accounts for a significant part of the budgets of individual and collective users. To meet the European Union target of reducing energy consumption by 20% and increasing energy production from removable sources to 20% in 2020, there is a strong focus on t więcej »

Inhomogeneities and dumping of high frequency electromagnetic field in the space close to porous wall

Agnieszka CHOROSZUCHO Bogusław BUTRYŁO

The aim of this paper is an analysis of distribution of a high frequency electromagnetic field (f=2.4 GHz) behind the heterogeneous wall. The analysis is connected with some typical structures of the wall made of either: a solid brick or two types of hollow clay bricks. The influence of internal geometry and the relative homogeneous properties of the components on field distribution are presented and discussed. The relation between electric conductivity of the clay and structures of air holes are examined too. The presented results give some information about field distribution around materials which consist of some non-ideal, absorbing dielectrics. Streszczenie. Celem publikacji jest analiza rozkładu pola elektromagnetycznego wielkiej częstotliwości w obszarze zawierającym ścianę wykonaną z niejednorodnego materiału. Analiza dotyczy powszechnie stosowanych ścian wykonanych z: cegieł pełnych oraz klinkierowych zawierających 18 lub 30 pionowych otworów. Zaprezentowano i omówiono wpływ wewnętrznej geometrii i objętościowej gęstości cegieł na rozkład pola. Zbadano również wpływ elektrycznej przewodności materiału cegieł. Prezentowane wyniki i dyskusja dotyczą rozkładu pola wokół materiału złożonego z nieidealnych, absorbujących dielektryków. (Niejednorodność i tłumienie pola elektromagnetycznego wielkiej częstotliwości w bliskim obszarze porowatej ściany). Keywords: electromagnetic wave propagation, finite difference time domain method (FDTD), wireless communication, building materials Słowa kluczowe: propagacja fali elektromagnetycznej, komunikacja bezprzewodowa, materiały budowlane: cegła. Introduction The contemporary development of wireless communication networks (e.g. Wi-Fi) demands detailed analysis of the phenomena connected with the propagation of electromagnetic (EM) waves inside buildings. Designing of a reliable Wi-Fi system requires taking into account some modifications and distortions of the electromagnetic field caused by mu więcej »

Investigation of the Effects of Strips Thickness and Grain Size on AC Magnetic Barkhausen Noise of Grain-oriented Electrical Steel

Nkwachukwu CHUKWUCHEKWA Anthony MOSES Phil ANDERSON

The influence of sample thickness and grain size of Conventional Grain-Oriented (CGO) and High Permeability Grain-oriented (HGO) steels on Magnetic Barkhausen Noise (MBN) of Epstein strips has been examined. It might be expected that MBN decreases with increasing sample thickness due to eddy current damping but the measurements show that the average domain width, hence the grain size influences MBN in strips less than 0.35 mm thick. From 0.35 mm and above, both strip thickness and domain width influence MBN in CGO and HGO. Streszczenie. Zbadano wpływ grubości próbki i rozmiaru ziarna dla stali konwencjonalnej o ziarnie zorientowanym (CGO) i stali o wysokiej przenikalności i ziarnie zorientowaym (HGO) na paskach Epsteina. Można oczekiwać, że amplituda sygnału Barkhausena MBN zmniejsza się wraz ze wzrostem grubości próbki z uwagi na efekt tłumienia od prądów wirowych, lecz pomiary wykazały, że średnia szerokość domen, związana z rozmiarem ziarna, ma wpływ na MBN w paskach o grubości mniejszej niż 0,35 mm. Dla grubości 0,35 mm i powyżej, grubość paska i szerokość ziarna mają wpływ na MBN zarówno dla stali CGO i HGO. (Badania wpływu grubości próbki i rozmiaru ziarna na efekt Barkhausena w blachach zorientowanych) Keywords: Magnetic Barkhausen noise, Grain-oriented electrical steel, Eddy current. Słowa kluczowe: Magnetyczny efekt Barkhausena, stal o ziarnie zorientowanym, prądy wirowe. Introduction The Magnetic Barkhausen Noise (MBN) was first observed by Professor Barkhausen in 1917 [1]. He found that the magnetisation change as a function of the applied magnetic field is not smooth but increases in steps. These steps were noticed as clicks in a telephone receiver. MBN originates from the discontinuous movement of domain walls (DWs) during magnetization of a ferromagnetic material when the DWs overcome pinning sites such as dislocations and grain boundaries which act as obstacles to their movement. The response depends on the density and więcej »

Is Using Biomass for Power Generation a Good Solution? The Polish Case

Adam GUŁA Paweł WAJSS Wojciech GORYL

It is argued that using solid biomass for power generation in Poland is a questionable way of using this renewable resource as means for abating CO2 emissions, as it leads to significant technological, environmental and economic problems. It is shown that a better alternative is to use this resource for space heating, especially in rural areas, which should be supported by diverting a fraction of subsidies given to using biomass for power generation to help farmers install modern, efficient biomass heating boilers. Streszczenie: W Polsce sposób wykorzystania biomasy stałej do produkcji energii elektrycznej jest wątpliwą metodą redukcji emisji CO2, ponieważ prowadzi ona do znacznych problemów technologicznych, środowiskowych i ekonomicznych. Wykazano, iż lepszym rozwiązaniem jest wykorzystanie tego zasobu w celach grzewczych, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Część dotacji promującej produkcję energii elektrycznej z biomasy należy przekazać rolnikom, do wsparcia zakupu nowoczesnych i efektywnych kotłów grzewczych na biomasę. (Czy biomasa dla elektrowni to dobre rozwiązanie? Przypadek polski). Keywords: biomass, co-firing, electricity, heating. Słowa kluczowe: biomasa, współspalanie, energia elektryczna, ogrzewanie. Introduction Contrary to what some decision-makers seem to assume, biomass is a limited resource when considered in a defined region. Its potential is determined by the available land area, soil quality, climate conditions, etc. On the other hand, biomass as a source of renewable energy, can be used for energy purposes in different ways: it can be converted to gas or liquid fuels or can be used in the solid form, either directly (e.g. log wood, or straw bales) or as densified matter (pellets, briquettes, etc.). As a converted fuel, biomass can cover a wide spectrum of final energy applications: it can be used for electricity generation; heating or as motor biofuels (as opposed e.g. to wind or hydro energy). It is usually n więcej »

Koncepcja badań mechanicznej wytrzymałości kompozytowych wsporczych izolatorów stacyjnych przy obciążeniu zmiennym

Jerzy BIELECKI Marek SZADKOWSKI Jacek WAŃKOWICZ

Wsporcze izolatory stacyjne są narażone głównie na obciążenia zginające. Przy dużych prądach zwarcia zmienne siły zginające izolator mogą osiągać wartości przekraczające znamionową wytrzymałość izolatorów. Rozpoczęte w Instytucie Energetyki prace nad wytrzymałością izolatorów wsporczych przy cyklicznym obciążeniu zginającym powinny pozwolić na sformułowanie kryterium doboru kompozytowych izolatorów wsporczych do pracy w warunkach narażenia na obciążenia zmienne, a także na przyjęcie odpowiednich wymagań dla tego rodzaju izolatorów. Abstract. Station post insulators are mainly subjected to cantilever loads. At high values of short-circuit currents the dynamic cantilever loads can reach values higher than specified cantilever loads. At the Institute of Power Engineering (IEn) has been recently taken up research works on mechanical strength of composite station post insulators subjected to cyclic cantilever loads. (Conception of mechanical strength research of composite station post insulators under the cyclic loads). Słowa kluczowe: izolator kompozytowy, prąd zwarcia, wytrzymałość mechaniczna, obciążenie cykliczne. Keywords: composite insulator, short-circuit current, mechanical strength, cyclic load. Wstęp Kompozytowe wsporcze izolatory stacyjne zaczęto stosować na szerszą skalę pod koniec lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Początkowo w sieciach średnich napięć, potem stopniowo na coraz wyższe napięcia. Za podstawę ich doboru przyjmowano przede wszystkim deklarowane przez producentów właściwości, gdyż pierwsza międzynarodowa norma z zakresu tego typu izolatorów - IEC 62231 [1] - ukazała się dopiero w 2006 r. (polski odpowiednik PN-EN 62231:2008). Kompozytowe izolatory wsporcze w zasadzie nie ulegają awariom, polegającym na gwałtownym pęknięciu (złamaniu) ich części izolacyjnej, jak w przypadku izolatorów ceramicznych. Pod wpływem występujących w eksploatacji obciążeń (głównie zginających) szkłoepoksydowy rdzeń może się przede wsz więcej »

Lampy LED - ocena podstawowych parametrów

Andrzej WIŚNIEWSKI

W artykule zawarte są podstawowe informacje na temat konstrukcji lamp LED stanowiących zamienniki tradycyjnych i halogenowych żarówek. W artykule zaprezentowano wyniki pomiarów i analiz podstawowych parametrów świetlnych i elektrycznych wybranych typów lamp LED, oraz ocenę ich konstrukcji. Abstract.. The article contained basic information about the construction of LED lamps which are replacements for traditional incandescent and halogen lamps. The article presents the results of measurements and analysis of the basic lighting and electrical parameters of selected types LED lamps, and evaluation of their design. (LED lamps evaluation of basic parameters) Słowa kluczowe: diody elektroluminescencyjne, LED, źródła światła, technika świetlna Keywords: LED, LED lamps, electrical sources, lighting technology Wstęp Diody elektroluminescencyjne są coraz szerzej stosowane w oświetleniu. W obecnym czasie można zaobserwować szybki rozwój konstrukcji lamp LED, które stanowią energooszczędną alternatywę dla tradycyjnych i halogenowych żarówek stosowanych głównie w gospodarstwach domowych. Według danych technicznych podawanych przez producentów, skuteczność świetlna lamp LED sięga wartości 75 lm/W, co umożliwia osiągnięcie do 80% oszczędności w zużyciu energii elektrycznej (kosztach eksploatacji) w porównaniu do żarówek wytwarzających przybliżoną wartość strumienia świetlnego. Deklarowane trwałości sięgają 40 000 godzin. Wytwarzane światło ma temperaturę barwową od 3000 K do 6500 K, a ogólny wskaźnik oddawania barw Ra powyżej 80. Oferowanych jest wiele konstrukcji lamp LED, które według ogólnej oceny nie spełniają deklarowanych wymagań. Dla wybranych typów lamp LED wykonano pomiary podstawowych parametrów świetlnych i elektrycznych oraz oceniono ich konstrukcję. Oceniano głównie konstrukcję elektronicznego układu zasilającego oraz radiatora. Wybrane wyniki pomiarów i oceny przedstawione są w artykule. Konstrukcja lamp LED Diody elektrolum więcej »

Lokalizacja defektów izolatora wsporczego z wykorzystaniem sond pojemnościowych

Krzysztof WALCZAK

Artykuł przedstawia metodę lokalizacji defektów powstałych wewnątrz izolatora wsporczego z wykorzystaniem układu czterech sond pojemnościowych. Defekty struktury, jak na przykład wtrąciny gazowe, w wysokim polu elektrycznym generują wyładowania niezupełne. Impulsy tych wyładowań mogą być rejestrowane przez pary sond pojemnościowych podłączonych do oscyloskopu cyfrowego. Na podstawie względnej różnicy amplitud sygnałów zarejestrowanych przez parę sond oraz z uwzględnieniem ich charakterystyki odległościowej, można wyznaczyć miejsce, w którym impulsy są generowane. Abstract. The paper presents a method for defect location in epoxy resin insulator using system of four capacitive sensors. Structure defects, like gas inclusion, generate partial discharges, when high voltage is applied to insulator. At this time PD current pulses are registered by capacitive probes connected to digital oscilloscopes. On the basis of relative differences between maximum value of the current pulses registered by particular sensor working in pair the process of defect location is provided. (Defect localization in post insulator using capacitive sensors) Słowa kluczowe: izolator wsporczy, defekt izolacji, wyładowanie niezupełne, sonda pojemnościowa Keywords: post insulator, insulation defect, partial discharge, capacitive probe Wstęp Materiał izolacyjny podczas eksploatacji jest narażony na działanie różnych czynników, które mogą powodować utratę jego własności. Jednym z groźniejszych są wyładowania niezupełne (wnz). Wyładowania niezupełne są istotnym zagrożeniem dla prawidłowej pracy urządzeń elektroenergetycznych a ich następstwem mogą być zarówno straty ekonomiczne, w wyniku zniszczenia urządzeń, a także straty związane z wydatkami na pokrycie kosztów niedostarczenia energii elektrycznej do odbiorcy, jak również zaburzenie działania systemu elektroenergetycznego. Dlatego tak ważne jest, aby jak najwcześniej wykrywać różnego rodzaju defekty izolacji, zanim więcej »

Magnetic properties of amorphous materials used as corps of electric machines

Stanisław DERLECKI Zygmunt KUŚMIEREK Maria DEMS Jacek SZULAKOWSKI

In the paper the various methods of determining of the magnetization and losses density characteristics as a function of a flux density of the amorphous steel METGLAS Alloy 2605SA1, are presented in a wide range of frequencies. These characteristics will be used in the design calculations of the high-speed induction motors. Streszczenie. W artykule przedstawiono charakterystyki magnesowania i stratności w funkcji indukcji magnetycznej i częstotliwości blachy amorficznej Alloy 2605SA1 firmy METGLAS, wyznaczone dla próbek pierścieniowych wykonanych z użyciem różnej technologii oraz dla powszechnie stosowanej w pomiarach przy użyciu aparatu Epsteina próbki ramowej. Omówiono możliwości aproksymacji otrzymanych charakterystyk zależnościami analitycznymi w celu wykorzystania pomierzonych wartości w obliczeniach strat w rdzeniu silnika indukcyjnego. (Właściwości magnetyczne materiałów amorficznych używanych do produkcji maszyn elektrycznych) Keywords: the magnetization and losses density characteristics, measurement methods, amorphous material Słowa kluczowe: charakterystyki magnesowania i stratności, metody pomiarowe, materiały amorficzne Introduction Magnetic materials currently play major role in many fields of science and technology. They are used for the construction of magnetic circuits in many electric devices such as electric machines, chokes and transformers. The soft magnetic materials find particular application. They can be characterized among other things by narrow hysteresis loop. They are used in magnetic cores of electric machines and transformers [4]. The materials applied in the construction of magnetic cores should be characterized by:  large saturation induction  large magnetizability (large magnetic induction occurs at low intensity of the magnetic field)  narrow hysteresis loop  large resistivity Silicon steels, amorphous materials and nanocrystalline materials meet these specificatio więcej »

Metody SPWM oraz SVPWM dla dwu- i trójgałęziowych VSI zasilających dwufazowe wysokoobrotowe silniki AC oraz związane z nimi ograniczenia

Stanisław PIRÓG Marcin WAWRO

W artykule zostały omówione podstawy teoretyczne każdej z metod oraz zaproponowane sposoby ich algorytmizacji. Analizy teoretyczne metod SVPWM dla dwu- oraz trójgałęziowych VSI przeprowadzono z myślą o ich ujednoliceniu. Rozważania teoretyczne poparto wynikami badań symulacyjnych przeprowadzonych w środowisku Matlab/Simulink. W celu porównania metod PWM oraz dokonania oceny wpływu czasów martwych na przebiegi prądów fazowych silnika przeprowadzono analizę ich widm harmonicznych. Abstract. In this paper, the theoretical basis of each method and ways of their algorithmization are discussed. The theoretical analyses of SVPWM methods for two- and three-leg VSI were carried out with a view to their unification The theoretical considerations were supported by results of simulations which were carried out in Matlab/Simulink environment. In order to compare PWM methods and assess the impact of dead time on the motor phase currents waveforms, the analysis of their harmonic spectrums was carried out. (SPWM and SVPWM methods for two- and three-leg VSI-fed two-phase high-speed AC motors and limitations associated with them) Słowa kluczowe: SPWM, SVPWM, dwugałęziowy VSI, trójgałęziowy VSI, dwufazowy wysokoobrotowy silnik indukcyjny Keywords: SPWM, SVPWM, two-leg VSI, three-leg VSI, two-phase high-speed induction motor Wstęp Stosowane obecnie m.in. w elektronarzędziach i sprzęcie AGD wysokoobrotowe układy napędowe małej mocy w większości wypadków realizowane są w oparciu o uniwersalne komutatorowe silniki AC. Napędy takie pomimo pewnych swoich zalet, jakimi niewątpliwie są: brak zewnętrznych układów elektronicznych, łatwość zmiany prędkości obrotowej oraz zasilanie bezpośrednio z sieci prądu przemiennego, posiadają jednak szereg wad, m.in. stosunkowo kosztowny i skomplikowany proces produkcyjny, niską sprawność, dużą masę i zawodność czy ograniczoną wartość maksymalnej prędkości obrotowej (m.in. ze względu na mechaniczną wytrzymałość komutatora). więcej »

Microelectromechanical Transducer with Optical Readout for Magnetic Flux Density Measurements

Jacek GOŁĘBIOWSKI

Przedstawiono mikroelektromechaniczny przetwornik z belkę krzemową i płaską cewką do pomiaru indukcji pola magnetycznego. Cewka zasilana jest ze źródła prądu stałego. Opisano system optoelektroniczny do pomiaru ugięcia belki. Zmiany natężenia pola magnetycznego powodują przemieszczenie końca belki i zmianę kąta ugięcia belki. Analizowano wpływ parametrów uzwojenia na rozkład generowanego pola magnetycznego w celu optymalizacji konstrukcji cewki. AbstractThe silicon cantilever with the planar coil was applied to the magnetic flux density measurements. The optoelectronic device for the measure of cantilever bending was presented and described.A coil is supplied any the direct current. The magnetic field intensity change causes the beam end displacement and changes the angle of cantilever bending. The dependence of the cantilever and external magnetic field parameters as well on the angle of the cantilever bending was investigated and analyzed. (Mikroelektromechaniczny przetwornik indukcji pola magnetycznego na sygnał optyczny) Keywords:MEMS, measuring system, measurement of magneticflux density, optoelectronic system, fiber optical sensors Słowa kluczowe: MEMS, system pomiarowy, pomiar indukcji magnetycznej, układy optoelektroniczne, czujniki światłowodowe Introduction The magnetic flux density measurements are essential for the monitoring of energetic transformers, generators, electric machines and at the processes of designing and construction as well.In the processes small - size sensors are used (bellow 1 mm). These sensors can also be used to the measurements at the magnetic core gapes. For the reasons mentioned the Hall effect based sensors, coil transducers, vibration magnetometers where the solid magnet vibrations are measured, core-resonance based proton magnetometers and magneto resistance based magneto- resistors are most commonly used [1].The progress of microelectronic and micromechanic silicon technologies opened new pos więcej »

Mixed Commutation Techniques and their Influence on Loss in the Three-Phase Voltage-Feed Zero Current Switching Inverter

Sławomir KARYŚ

Niniejszy artykuł przedstawia wpływ zastosowania komutacji: twardej i miękkiej na straty w trójfazowym falownika typu ZCS, który może być zastosowany w układach napędowych pojazdów elektrycznych. Falownik tego rodzaju charakteryzuje się bardzo niskim poziomem strat przełączania dla prądów znamionowych. W zakresie prądów obciążenia o niewielkiej wartości, ograniczenie strat przełączania przez komutację miękką nie rekompensuje dodatkowych strat przewodzenia w łącznikach pomocniczych. Zatem w tym zakresie prądów obciążenia komutacja twarda zapewnia niższy poziom strat całkowitych. Przeprowadzono badania eksperymentalne trójfazowego falownika typu ZCS o mocy około 1,5kW. Przedstawiono zalety i wady zastosowanej metody sterowania. (Mieszane metody komutacji i ich wpływ na straty w trójfazowym falowniku napięcia przełączanym w warunkach zerowego prądu ). Abstract. The paper presents the hard and soft commutation influence on loss in the three-phase ZCS inverter which can be implemented in the electric cars drive systems. A very low switching loss level, for nominal load current conditions is typical for this kind of inverter. In the range where load current has small value, loss reduction obtained thanks to soft-switching does not to compensate additional conduction loss in the auxiliary switches. Therefore in this load current range, the hard-switching warrants lower total loss level. The experimental research of the 3 kW three-phase ZCS inverter has been done. The merits and disadvantages of implemented control method were shown. Słowa kluczowe: falownik ZCS, komutacja miękka Keywords: ZCS inverter, soft c więcej »

Modeling of switching effects in capacitive circuit with a vacuum switch and varistor surge protection

Joanna BUDZISZ Zbigniew WRÓBLEWSKI

Analysis of transient phenomena occurring in the capacitive circuit with a vacuum switch. Paper presents the simulation results performed in ATP/EMTP. The analysis applies to the overvoltage and overcurrent during re-ignitions of arc when surge protection installed is. An assess of the practical suitability and effectiveness of examined system’s connections. The results obtained during the modeling are consistent with the theoretical analysis and empirical research described in the literature. Streszczenie: Artykuł przedstawia analizę zjawisk stanów nieustalonych zachodzących podczas łączenia łącznikiem próżniowym obwodów o charakterze pojemnościowym. Zamieszczono wyniki symulacji przeprowadzonych w programie ATP/EMTP. Przeanalizowano skuteczność, a także przydatność ochrony przeciwprzepięciowej w tychże obwodach. Analiza wyników uzyskanych podczas modelowania jest zgodna z analizami teoretycznymi i badaniami empirycznymi zamieszczonymi w fachowej literaturze. (Analiza zjawisk stanów nieustalonych zachodzących podczas łączenia łącznikiem próżniowym obwodów o charakterze pojemnościowym) Keywords: overvoltage, overcurrent, capacitive circuit, simulation, ATP/EMTP, vacuum switch Słowa kluczowe: przepięcia, przetężenia, obwody pojemnościowe, symulacje, ATP/EMTP, łącznik próżniowy Introduction During switching capacitive currents there can appeared significant values of overcurrent and overvoltage, which may hinder switching processes and make a threat for circuit insulation and all installed electrical devices. This threat can be more dangerous when vacuum switch is used to connect circuits with capacitor bank. Vacuum switch have a lots of advantages like a very good technical parameters but also have some disadvantages like the tendency to generate excessive overvoltage characterized by chopping current Iu. Iu is defined as the instantaneous values of periodic component of switching current in its times goes out (fig. 1). a) R więcej »

Modelowanie narażeń elektrycznych w układzie izolacyjnym transformatora energetycznego

Bartłomiej ADAMCZYK Marek FLORKOWSKI

Transformatory pracujące w układach elektroenergetycznych są w warunkach eksploatacji poddawane oddziaływaniu wielu narażeń. Narażenia te mają negatywny wpływ na stan układu izolacyjnego transformatora i powodują jego degradację, co w efekcie może prowadzić do awarii. W artykule przedstawiono wyniki symulacji komputerowych rozkładu napięcia oraz natężenia pola elektrycznego w dwóch konstrukcjach uzwojenia wysokiego napięcia transformatora energetycznego. Abstract. Power transformers are subjected to electrical stresses during exploitation. These stresses have negative influence on power transformer insulation system and accelerate degradation processes which in effect could lead to transformer failure. In this article the simulation results of voltage and electric field distribution in two types of high voltage transformer windings are presented. (Modeling of electrical stresses in power transformer insulation system). Słowa kluczowe: transformator, uzwojenie dyskowe, uzwojenie warstwowe, narażenia elektryczne, modelowanie. Keywords: power transformer, disc winding, layer winding, electrical stresses, modeling. Wstęp Transformatory jako jedne z najważniejszych elementów systemu elektroenergetycznego muszą spełniać wysokie wymagania dotyczące niezawodności. Transformatory powinny pracować bezawaryjnie przez kilkadziesiąt lat, dlatego szczególną uwagę należy zwrócić na poprawne zaprojektowanie oraz wykonanie ich układu izolacyjnego. Obecnie, w procesie projektowania transformatorów i innych urządzeń elektroenergetycznych powszechnie wykorzystuje się programy komputerowe do numerycznej analizy zjawisk zachodzących podczas ich pracy. Narzędzia symulacyjne oraz modele urządzeń są cały czas doskonalone i pozwalają na uzyskiwanie coraz lepszej zgodności wyników symulacji z wynikami pomiarów dokonanych na rzeczywistym obiekcie. Niemniej jednak, modelowanie matematyczne odbywa się cały czas z zastosowaniem pewnych uproszczeń, ponieważ dokł więcej »

Modelowanie procesu wytwarzania urządzeń elektroenergetycznych z izolacją kompozytową

Krzysztof KASZA Łukasz MATYSIAK

Zaawansowane symulacje komputerowe są bardzo pomocnym narzędziem przy projektowaniu urządzeń elektrycznych i procesu ich wytwarzania. W artykule opisano zastosowanie obliczeń komputerowych do analizy i optymalizacji wybranych etapów procesu wytwarzania papierowo-żywicznych izolatorów przepustowych i kompozytowych izolatorów liniowych, takich jak suszenie papieru, utwardzanie żywicy i wulkanizacja silikonu. Omówiono również zastosowanie symulacji komputerowych do analizy wytrzymałościowej papierowo-żywicznego izolatora przepustowego poddanego obciążeniu sejsmicznemu. Abstract. The advanced computer simulations are valuable tool in development of electrical apparatus and their manufacturing process. This paper presents application of numerical calculations to analysis and optimization of selected steps of the manufacturing process of the epoxy-paper bushings and composite insulators, such as paper drying process, epoxy curing and silicone molding. The application of computer simulations to mechanical analysis of the dry bushing exposed to seismic load is also shown. (Modeling of the manufacturing process of the electrical apparatus with composite insulation). Słowa kluczowe: przepust, izolator, tworzywo sztuczne, symulacje Keywords: bushing, insulator, composite, modeling Wstęp Izolator przepustowy składa się z metalowego przewodnika w postaci rury lub pręta, na który nawiniętych jest szereg warstw papieru, pomiędzy którymi umieszczone są folie aluminiowe. Wymiary i położenie każdej z foli są ściśle określone, aby uzyskać odpowiednią gradację natężenia pola elektrycznego. Tradycyjnie, w celu zapewnienia właściwej izolacji elektrycznej pomiędzy foliami aluminiowymi, papier nasączany jest olejem - tzw. przepusty OIP (Oil Impregnated Paper). Rozwój w dziedzinie syntetycznych materiałów izolacyjnych i sposobów ich przetwarzania umożliwił zastąpienie oleju poprzez żywicę epoksydową - tzw. przepusty RIP (Resin Impregnated Paper). Są one co więcej »

Narażenia transformatorów od przepięć przenoszonych przez uzwojenia

Marek FLORKOWSKI Jakub FURGAŁ Maciej KUNIEWSKI

Niezawodna praca transformatorów energetycznych ma duże znaczenie dla ciągłości dostarczania energii elektrycznej. Narażenia eksploatacyjne mają duży wpływ stan techniczny transformatorów. Szczególne narażenia transformatorów stanowią przepięcia powstające w układach elektroenergetycznych. Przepięcia mogą być przyczyną uszkodzeń transformatorów pomimo ochrony przepięciowej. W artykule przedstawiono wyniki badań przepięć przenoszonych przez uzwojenia transformatorów. Obiekty doświadczalne stanowiły transformatory rozdzielcze o zróżnicowanych konstrukcjach i parametrach. Abstract: The reliable work of power transformers has the large meaning for the continuity of the supplying of electric devices. Exploitation impacts have large influence on technical condition of transformers. Overvoltages generated in power systems create specially risks for power transformers. Overvoltages may be as a cause of failures for power transformer despite of overvoltage protection. The investigation results of overvoltages transferred through transformer windings are presented in the paper. The distribution transformers with different constructions and parameters were used as a experimental objects. (Impact of transformers from overvoltages transferred through windings) Słowa kluczowe: transformatory energetyczne, przepięcia przenoszone, układy izolacyjne Keywords: power transformers, transferred overvoltages, insulation systems Wprowadzenie W układach elektroenergetycznych generowane są przepięcia o zróżnicowanych przebiegach i wartościach szczytowych. Przepięcia powstają głównie podczas czynności łączeniowych, w niektórych stanach awaryjnych oraz w czasie wyładowań piorunowych. Przepięcia generowane w warunkach eksploatacji są źródłem przepięć wewnętrznych w transformatorach energetycznych, narażających układy izolacyjne uzwojeń pomimo ochrony przepięciowej. Napięcia obniżone ograniczników przepięć są około trzykrotnie większe od napięć roboczych chronio więcej »

Nowe książki.Daniel Mayer - Aplikovaný elektromagnetizmus

Mirosław Dąbrowski

Elektromagnetyzm stosowany Czeskie Budziejowice 2012, Wydawnictwo Kopp, format B5, stron: 530., rysunków i fotografii: 412, pozycji literatury: 104. Recenzowana obszerna praca jest przeznaczonym dla inżynierów elektryków wprowadzeniem do teorii pola elektromagnetycznego. Jak wyjaśnia autor w przedmowie, wprawdzie książka powstała na podstawie wykładów na Wydziale Elektrycznym Zachodnio Czeskiego Uniwersytetu w Pilznie, jednak zawarty jest w niej nie tylko wkład fizyków, matematyków i twórczych inżynierów w rozwój elektromagnetyzmu, ale również przemyślenia autora nad uwarunkowaniami działalności inżynierskiej i nad motywacjami badaczy. Przytoczone są w niej także wypowiedzi twórców nauki na temat metodologii pracy badawczej i heurystyki. W krótkim wprowadzeniu autor wskazuje drogę rozwiązywania projektów w elektrotechnice i wyjaśnia dwojaki se więcej »

O kształtach i parametrach konstrukcyjnych izolatorów kompozytowych w świetle wyników laboratoryjnych badań modelowych

Witold BRETUJ Janusz FLESZYŃSKI Krzysztof WIECZOREK

W artykule przedstawiono konstrukcje kloszowe silikonowych izolatorów kompozytowych, dostępnych na rynku europejskim. Na podstawie wyników laboratoryjnych badań modelowych izolatorów kompozytowych opisano procesy degradacji właściwości powierzchniowych izolatorów w warunkach działania wysokiego napięcia i opadów wody symulujących deszcze i mgły. Zwrócono uwagę na zależność tych procesów od parametrów konstrukcyjnych kloszy i układów kloszowych oraz podano wnioski praktyczne. Abstract. In the paper sheds constructions of composite insulators available on European market were presented. Based on the laboratory tests results of the composite model insulators degradation processes of insulators surface properties in presence of high voltage and water precipitation were described. It was pointed on dependence of these processes on structural parameters of the sheds and the sheds arrangement. Practical conclusions were also given. (On shapes and construction parameters of composite insulators in the light of laboratory results of model tests). Słowa kluczowe: wysokie napięcie, izolator kompozytowy, próba starzeniowa, opad wody. Keywords: high voltage, composite insulator, aging test, precipitation. Wstęp Odporność starzeniowa oraz właściwości eksploatacyjne polimerowych izolatorów wysokonapięciowych uzależnione są od właściwości użytych materiałów, konstrukcji i procesu wytwarzania [1,2]. Pomimo zastosowania nowych materiałów o właściwościach hydrofobowych i nowoczesnej technologii stwarzającej duże możliwości modyfikacji kształtu osłony, konstrukcje obecnie produkowanych izolatorów kompozytowych bazują nadal na doświadczeniach związanych z budową i eksploatacją hydrofilnych izolatorów ceramicznych i szklanych. Tymczasem właściwości powierzchniowe i starzeniowe materiału silikonowego wyraźnie różnią się od właściwości ceramiki. Dlatego optymalizacja kształtu i parametrów konstrukcyjnych izolatorów kompozytowych może pozwolić na wyraźne więcej »

Oddziaływanie na środowisko linii napowietrznych najwyższych napięć wyposażonych w przewody wysokotemperaturowe

Marek SZUBA

W artykule zaprezentowano skutki wymiany konwencjonalnych przewodów stalowo-aluminiowych typu AFL na przewody wysokotemperaturowe (niskozwisowe) w liniach napowietrznych 220 kV. Wskazano na korzyści wynikające z możliwego znacznego zwiększenia obciążalności linii bez konieczności ich gruntownej przebudowy, wymagającej przeprowadzenia długotrwałej procedury administracyjnej. Oszacowano spodziewane poziomy pól magnetycznych pod linią po dokonaniu wymiany przewodów i wykazano, że nawet po wymianie przewodów w obu torach linii dwutorowych, natężenie pola magnetycznego w sąsiedztwie linii nie przekroczy wartości dopuszczalnej ustalonej w przepisach środowiskowych. Abstract. The article presents effects of replacing conventional steel-aluminium wires (ALF type), with a high-temperature (low-sag) wires in 220 kV overhead power lines. It demonstrates benefits of using high-temperature wires due to their ability to allow substantial increase of line load without the need of major line reconstruction which requires lengthy approval processes. Expected magnetic field under the line with high-temperature wires was also assessed and it has been demonstrated that even with the use of such type of wires in double-circuit overhead line maximum level of magnetic field will not exceed permissible level defined by environmental standards. (Environmental impact of high voltage overhead powerlines with low-sag wires). Słowa kluczowe: przewody linii napowietrznej, pole magnetyczne, identyfikacja rozkładu pola magnetycznego Keywords: wires of overhead transmission lines, magnetic field, identification of magnetic field distribution Wstęp Wyniki licznych badań eksperymentalnych, przede wszystkim epidemiologicznych wskazują na to, że pola magnetyczne o częstotliwości 50 Hz mogą w przypadku długotrwałego działania wpływać w sposób niekorzystny na organizm człowieka. Niektóre źródła [1,2,4] podają że długotrwałe przebywanie w polach magnetycznych wytwarzanych m. więcej »

Odwzorowanie dynamiki pracy regulatora PID zaimplementowanego w sterowniku PLC za pomocą Least Squares- Support Vector Machines

Robert SAŁAT Michał AWTONIUK

Artykuł ma na celu przedstawienie metody umożliwiającej odwzorowanie dynamiki pracy algorytmu PID zaimplementowanego w sterowniku PLC przy wykorzystaniu LS-SVM. W artykule opisano rodzaje algorytmów PID zaimplementowanych w sterownikach PLC, jak również omówiono w skrócie różnice między SVM a LS-SVM. Główny nacisk położono na proces doboru cech i ich wpływ na zdolności uczące i generalizacyjne. Przedstawiono wyniki uczenia i testowania sieci LS-SVM odwzorowującej działanie rzeczywistego algorytmu PID w PLC. Abstract. The following paper presents a new approach to the dynamics mapping of the PID controller implemented in the PLC using the LS-SVM. The article describes the types of PID algorithms implemented in the PLC. The differences between SVM and LS-SVM are also briefly discussed. The process of features selection and their impact on learning ability and testing is mainly emphasized. The results of learning and testing of the LSSVM mapping of the work of the PID controller are demonstrated. (Dynamics mapping of the work of the PID controller implemented in the PLC by means of Least Squares-Support Vector Machines). Słowa kluczowe: PID, PLC, LS-SVM, wektor cech. Keywords: PID, PLC, LS-SVM, features vector. Wstęp Pomimo dużej ilości zaawansowanych teorii i technik sterowania opracowanych w ostatnich kilku dekadach, algorytmy PID zaimplementowane w sterownikach PLC (ang. Programmable Logic Controller) są nadal wykorzystywane na szeroką skalę w przemyśle. Według K.J. Astroma [2], 90% pętli regulacji stosowanych w przemyśle opartych jest o algorytmy PID. Jednak, według badań przeprowadzonych przez firmę Honeywell, zaledwie połowa z działających pętli regulacji cechuje zadowalająca jakość [14]. Przyczyną takiej sytuacji może być zarówno brak odpowiedniego know-how personelu, jak również duża liczba wymaganych do ustawienia parametrów, szczególnie, gdy struktura PID zaimplementowanego w sterowniku jest skomplikowana. Algorytmy PID mog więcej »

Optymalizacja kształtu odbłyśnika zapewniającego uzyskanie zakładanego poziomu równomierności oświetlenia

Krzysztof WANDACHOWICZ

W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczących obliczania kształtu zwierciadlanego odbłyśnika, który zapewnia uzyskanie równomiernego rozkładu natężenia oświetlenia na zadanej powierzchni. Obliczenia wykonano z wykorzystaniem optymalizacji opierającej się na algorytmie genetycznym. Abstract. There are presented research results that concern of calculation of mirror reflector that is using for obtaining the highest value of average illumination and uniformity ratio on the illuminated surface. The genetic algorithm optimization methods were used. (Optimization of reflector shape according to uniformity of illuminance distribution criterion). Słowa kluczowe: obliczanie opraw oświetleniowych, optymalizacja, metoda śledzenia promienia. Keywords: calculation of luminaires, optimization, ray tracing method. Wstęp Zadanie związane z obliczaniem opraw oświetleniowych polega zazwyczaj na wyznaczeniu bryły fotometrycznej dla przyjętego modelu oprawy. Do tego zagadnienia można jednak podejść w odmienny sposób. Zakładając poszukiwaną bryłę fotometryczną można starać się znaleźć kształt odbłyśnika, który zapewni uzyskanie przyjętych założeń. Wtedy postawione zadanie staje się zadaniem optymalizacji, polegającym na wyznaczeniu najlepszego rozwiązania (np. znalezieniu optymalnego kształtu odbłyśnika) z punktu widzenia określonego kryterium (np. zadana krzywa światłości). Metoda poszukiwania najlepszego kształtu elementów optycznych oprawy oświetleniowej wykorzystująca algorytm optymalizacji polega na wykonywaniu symulacji dla zmieniającego się w kolejnych iteracjach modelu oprawy [1, 2]. Modyfikacja modelu oprawy jest możliwa dzięki zdefiniowaniu zmiennych decyzyjnych Ci. Profil odbłyśnika opisany wielomianem interpolacyjnym zmienia kształt wraz ze zmianą wartości zmiennych Ci. Artykuł zawiera opis oryginalnej procedury optymalizacji odbłyśnika zwierciadlanego z zastosowaniem metody śledzenia promienia. Funkcją celu jest uzyskanie maksyma więcej »

Podobieństwa i różnice w projektowaniu i konstruowaniu izolatorów liniowych wiszących ceramicznych i kompozytowych

Krzysztof MAŹNIEWSKI Zbigniew GACEK

Izolatory kompozytowe, charakteryzujące się właściwościami odmiennymi od konwencjonalnych izolatorów elektroenergetycznych, są stosowane coraz szerzej. W artykule w zwięzły sposób przedstawiono metodykę projektowania i konstruowania ceramicznych i kompozytowych izolatorów liniowych wysokiego napięcia oraz porównano zasady projektowo-konstrukcyjne dotyczące rozważanych grup izolatorów, istotnych ze względu na rosnące wciąż wymagania techniczne i niezawodnościowe. Abstract. Composite insulators, characterized by properties different from conventional power transmission insulators, are used more widely. The article presents a concise methodology for the design and construction of ceramic and composite insulators of high voltage lines. The principles of design and construction of considered groups of insulators, important because of the growing technical and reliability requirements were compared. (Similarities and differences in design of suspension line ceramic and composite insulators) Słowa kluczowe: izolatory kompozytowe, izolatory ceramiczne, projektowanie. Keywords: composite insulators, ceramic insulators, design. Wprowadzenie W rozumieniu tzw. nauki konstrukcji, projektowanie i konstruowanie są wirtualnymi i ściśle z sobą powiązanymi procesami inżynierskimi. Projektowanie dotyczy określenia pożądanych właściwości i postaci konstrukcyjnej układu izolacyjnego, natomiast konstruowanie - opracowania najlepszego sposobu rozwiązania technologicznego umożliwiającego realizację założeń projektowych. Projekt wynika więc bezpośrednio z potrzeby działania układu izolacyjnego, a konstrukcja z potrzeby jego wytworzenia w konkretnej postaci [6]. Wysokonapięciowe izolatory elektroenergetyczne zalicza się umownie do grupy izolacji powietrznej, gdyż o ich wytrzymałości elektrycznej decyduje zazwyczaj napięcie przeskoku w powietrzu między okuciami konstrukcji. Charakterystyczną cechą izolatorów elektroenergetycznych jest ich niewspółmiernie du więcej »

Pola magnetyczne w otoczeniu wielotorowych linii elektroenergetycznych przy różnych wartościach i kierunkach przepływu prądu

Piotr PAPLIŃSKI Piotr POŁOCZANIN Agnieszka WIELONEK Jacek WAŃKOWICZ

W artykule przedstawiono wyniki badań i pomiarów pól magnetycznych w otoczeniu linii wielotorowych przy różnych wartościach i kierunkach przepływu prądu. Uzyskane wyniki badań umożliwiają w sposób precyzyjny ocenę tych pól według obowiązujących przepisów. Abstract. The paper presents results of tests and measurements of magnetic fields in vicinity of high voltage overhead power lines at different current values and directions of current flow. The obtained results allow for precise assessment of these fields under the regulations being in effect at present. (Magnetic fields in vicinity of multicircuit high voltage at different current values and directions of current flow). Słowa kluczowe: pomiary, pole magnetyczne, indukcja magnetyczna, wielotorowa linia wysokiego napięcia Keywords: measurement, magnetic field, magnetic induction, multicircuit high voltage power line Wstęp Linie wielotorowe są coraz częściej budowane w miejsce istniejących linii jednotorowych, ale także jako nowe inwestycje. Oprócz linii jednonapięciowych wielotorowych coraz powszechniej realizowane są linie wielonapięciowe. Przykłady takich linii to ostatnio oddane do eksploatacji: linia 400 kV + 2 x 110 kV Pasikurowice- Wrocław, 2 x 400 kV + 220 kV Łagisza-Wrzosowa czy 2 x 220 + 2x 400 kV Kromolice-Plewiska. W związku z obecnością tych linii w środowisku pojawił się problem poprawnego wyznaczenia rozkładów natężenia pola elektrycznego i magnetycznego niskiej częstotliwości w ich otoczeniu. W artykule omówiono wyniki pomiarów i obliczeń rozkładów natężenia pola więcej »

Porównawcza ocena wpływu światła żarówek i świetlówek kompaktowych na sprawność i komfort widzenia osób z różnych grup wiekowych

Elżbieta JANOSIK Stanisław MARZEC Marcin ŁACIAK Jolanta NOWICKA Jolanta ZACHARA

Analizie porównawczej poddano wartości kilkunastu parametrów opisujących sprawność i komfort widzenia, wyznaczonych u młodych i starszych wolontariuszy przy świetle żarówek oraz świetlówek kompaktowych o trzech temperaturach barwowych. Abstract. Several parameters were analyzed, describing the efficiency and comfort vision, which were set in young and elderly volunteers in experiments with incandescent lamps and also with compact fluorescent lamps with tree color temperatures. (Comparative assessment of incandescent lamps’ and compact fluorescent lamps’ light impact on the efficiency and comfort vision of people with different age’s groups) Słowa kluczowe: żarówki, świetlówki kompaktowe, temperatura barwowa, sprawność widzenia, wiek wolontariuszy. Keywords: incandescent lamps, compact fluorescent lamps, color temperature, efficiency of vision, volunteers’ age Wstęp Zbadano wpływ światła nowoczesnych świetlówek kompaktowych na sprawność i komfort widzenia osób z różnych grup wiekowych. Badania polegały na wyznaczeniu wybranych parametrów, opisujących sprawność wzrokową i odczuwany komfort widzenia u wolontariuszy - przy oświetleniu świetlówkami kompaktowymi o różnych temperaturach barwowych i dla porównania przy oświetleniu żarówkami. Do podjęcia badań skłonił fakt wycofywania z powszechnego użytku tradycyjnych żarówek i zastępowania ich źródłami energooszczędnymi, jakimi są świetlówki kompaktowe [1,2]. Potrzebnym staje się zbadanie wpływu oddziaływania światła źródeł oświetleniowych o innym niż żarówki widmie promieniowania na narząd wzroku i samopoczucie człowieka. Szczególnie istotne wydają się być te badania w aspekcie oddziaływania światła świetlówek kompaktowych na osoby starsze, które do sprawnego wykonywania prac wzrokowych potrzebują więcej światła, rekompensującego powstające wraz z wiekiem upośledzenie wzroku. Materiał i metodyka badań Wolontariuszami były osoby młode oraz starsze. Grupę osób więcej »

Positive unstable electrical circuits

Tadeusz KACZOREK

The instability for the positive linear electrical circuits composed of resistors, coils, condensators and voltage (current) sources are addressed. Three different classes of the positive unstable linear electrical circuits are proposed and analyzed. It is shown that positive electrical circuits are unstable for all values of their parameters if the electrical circuit has at least one mesh containing only inductances and source voltages. Streszczenie. W artykule rozpatrywane są niestabilne dodatnie liniowe obwody elektryczne złożone z rezystorów, cewek, kondensatorów i źródeł napięcia lub prądu. Analizowane są trzy różne klasy dodatnich obwodów elektrycznych, które są niestabilne dla wszystkich wartości swoich parametrów tzn. rezystancji, indukcyjności i pojemności. Wykazano, że dodatnie obwody elektryczne są niestabilne dla wszystkich wartości swoich parametrów jeżeli zawierają one przynajmniej jedno oczko złożone tylko z cewek i źródeł napięcia. (Dodatnie niestabilne obwody elektryczne). Keywords: positivity, electrical linear circuit, instability. Słowa kluczowe: dodatniość, liniowy obwód elektryczny, niestabilność. Introduction A dynamical system is called positive if its trajectory starting from any nonnegative initial state remains forever in the positive orthant for all nonnegative inputs. An overview of state of the art in positive theory is given in the monographs [1, 2]. Variety of models having positive behavior can be found in engineering, economics, social sciences, biology and medicine, etc.. Positivity of linear electrical circuits has been addressed in [3, 4]. The fractional electrical circuits have been investigated in [5, 6]. Asymptotic stability of positive continuous-time linear systems with mutual state-feedbacks has been analyzed in [7] and of electrical circuits with statefeedbacks in [8]. The robust stability of positive discretetime linear systems of fractional order has been addressed in [9]. Positive linea więcej »

Praktyczne przykłady wyznaczania częstości kontroli okresowych związanych z bezpieczeństwem systemów sterowania maszynami

Marek DŹWIAREK Olgierd HRYNIEWICZ

Artykuł poświęcony jest problemowi doboru odpowiedniego przedziału kontroli mającej na celu sprawdzenie związanych z bezpieczeństwem układów sterowania maszyn. Zaproponowano bardzo proste modele, dostarczając praktykom, którzy nie przeszli szkoleń z zakresu niezawodności, narzędzi do określenia zasad kontroli. Metody te ułatwiają praktykom projektowanie lepszych konstrukcji i procesów przemysłowych, które spełniają wymagania określone w normach międzynarodowych Abstract. The paper deals with the problem of choosing an appropriate inspection interval for monitoring of safety related control systems in machinery. Extremely simple approximate models have been proposed in order to provide practitioners without reliability training useful tools for the determination of inspection policies. These methods allow practitioners to design improved systems and procedures that will be able to fulfill requirements stated by international industry standards. (Practical examples of determination of periodical inspection of safety related control systems of machinery). Słowa kluczowe: bezpieczeństwo maszyn, funkcje bezpieczeństwa, bezpieczeństwo funkcjonalne, kontrole okresowe Keywords: safety of machinery, functional safety, safety function, periodical inspection Wstęp Analizy wypadków przy obsłudze maszyn przedstawione w [1] wykazały, że 36% z nich było spowodowanych przez niewłaściwe funkcjonowanie układu sterowania. Ponadto, w grupie wypadków spowodowanych przez niewłaściwe funkcjonowanie układu sterowania poważne wypadki zdarzały się znacznie częściej (41%) niż w wypadkach bez związku z układem sterowania (7%). Najczęstszą przyczyna takich wypadków był brak funkcji bezpieczeństwa (58%). Najczęściej brakowało takich funkcji jak monitorowanie położenia osłony czy obecności operatorów w strefie niebezpiecznej. Inna grupa wypadków to zdarzenia spowodowane niezadziałaniem związanego z bezpieczeństwem elementu układu sterowania w wyniku zbyt małej o więcej »

Prediction of loss in non-oriented steel laminations

Krzysztof CHWASTEK

Some problems related to loss prediction in hysteretic media are identified. The deficiencies of three term loss separation formulas are pointed out. A novel approach, based on loss separation into two terms, is presented and verified using experimental data concerning chosen grades of non-oriented steel. Streszczenie. Zidentyfikowano niektóre problemy związane z predykcją strat w medium wykazującym histerezę. Wskazano na ułomność formuł trójskładnikowych stosowanych do predykcji strat. Zaprezentowano nowe podejście, oparte na separacji strat na dwa składniki. Dokonano weryfikacji eksperymentalnej opisu wykorzystując dane dla wybranych gatunków stali o ziarnie niezorientowanym. (Predykcja strat w arkuszach z blachy o ziarnie niezorientowanym). Keywords: Loss separation, non-oriented steel, Steinmetz equation, eddy currents. Słowa kluczowe: Separacja strat, stal o ziarnie niezorientowanym, równanie Steinmetza, prądy wirowe. Introduction Prediction of loss in laminations made of electrical steel is important for the designers of magnetic circuits in electric machines [1]. It is usually taken for granted in textbooks on magnetism, that loss can be decomposed into three components, related to the hysteresis phenomenon, eddy currents within the bulk material and eddy currents due to inhomogeneity of magnetic structure, cf. Fig. 1. Fig.1. Conventional loss separation scheme A number of theories has been developed in the past, aiming at a proper description of the mysterious third component of total loss, the so-called excess or anomalous loss. The studies on the issue in terms of the analysis of domain wall movement have been initiated already in the fifties of the last century with the papers by Williams et al. [2], Aspden [3] and Lee [4]. The landmark paper by Pry and Bean [5] has provided valuable insights into the role of magnetic domain structure, which have later been practically utilized in metallurgy (optimization of grain size więcej »

Problematyka napowietrznej izolacji wysokonapięciowej w 100-leciu wrocławskich wyższych uczelni technicznych

Zbigniew POHL Krzysztof WIECZOREK

Przedstawiony tekst charakteryzuje osiągnięcia polskiego środowiska naukowego i inżynierskiego elektryków w zakresie rozwoju izolacji wysokonapięciowej elektroenergetycznych linii napowietrznych. Nawiązano do jubileuszy: 100-lecia wrocławskich wyższych uczelni technicznych, 110 rocznicy urodzin głównego autora tych osiągnięć prof. Jerzego I. Skowrońskiego oraz 10. kolejnej ogólnopolskiej konferencji "Napowietrzna izolacja wysokonapięciowa w elektroenergetyce". Abstract. The paper presents polish electrical scientific and engineering achievements related to development of outdoor high voltage insulation lines. Authors refer to the following jubilees: 100th anniversary of Wrocław universities of technology, 110th anniversary of profesor’s Jerzy Skowroński birthday (who was chief author of these achievements) and also the 10th all-Polish Conference on Outdoor High Voltage Insulation in Electrical Power Enginnering. (Polish electrical scientific and engineering achievements related to development of outdoor high voltage insulation lines) Słowa kluczowe: napowietrzna izolacja wysokonapięciowa, wrocławskie uczelnie techniczne, jubileusz 100-lecia. Keywords: high-voltage outdoor insulation, universities of technology of Wrocław, 100th anniversary, scientific and engineering conference. Narodziny Uczelni i okres początkowego rozwoju W 1910 roku na mocy decyzji cesarza Wilhelma II została uruchomiona we Wrocławiu (ówczesnym Breslau) Königliche Technische Hochschule. Była to pierwsza na Śląsku wyższa uczelnia techniczna. Jej utworzenie wiązało się z potrzebami przemysłu. Stanowiło odpowiedź na burzliwy rozwój elektrotechniki i elektroenergetyki u progu 20. stulecia. Utworzono wówczas zarówno zręby organizacyjne Uczelni, jak oddano do użytku pierwsze budynki. Struktura dydaktyczno-organizacyjna obejmowała od początku 3 wydziały: Budowy Maszyn i Elektrotechniki, Chemii i Hutnictwa oraz Nauk Podstawowych (matematyka, fizyka, chemia jak rów więcej »

Problemy pomiaru właściwości magnetycznych gotowych wykrojów blach elektrotechnicznych metodą nieniszczącą

Jerzy BAJOREK Dominika GAWORSKA-KONIAREK Krzysztof PODLEJSKI

W artykule przedstawiono możliwości pomiaru podstawowych wielkości magnetycznych oraz wynikające stąd wymagania stawiane obszarowi pomiarowemu badanego obiektu. Przedyskutowano możliwości spełnienia wymagań jednorodnego magnesowania badanego obiektu pod kątem pomiaru właściwości magnetycznych metodą nieniszczącą. Przedstawiono również konkretne rozwiązanie układu probierczego dla ażurowanego, zamkniętego wykroju blachy elektrotechnicznej wchodzącego w skład pakietu stojana silnika małej mocy. Podano również przykładowe wyniki pomiarów wielkości magnetycznych charakteryzujących właściwości badanego fragmentu magnetowodu. Abstract. The paper presents the possibility of measuring fundamental magnetic properties of punched parts of electrical steels by means of nondestructive method and requirements for the measurement area of tested object resulting from its. The possibility of meeting requirements of homogeneous magnetization of the tested object for measurements of magnetic properties by means of non-destructive method is also discussed. Also a specific solution for the both open and closed punched parts of electrical steels forming magnetic core of low-power motor stator is presented. The paper also provides examples of measurement results of the magnetic properties of punched part of electric motor core. (Problems in measurements of magnetic properties of punched parts of electrical steels by means of non-destructive method). Słowa kluczowe: blachy elektrotechniczne, pomiar właściwości magnetycznych, metoda nieniszcząca, bezpośredni pomiar natężenia pola magnetycznego. Keywords: electrotechnical steel sheets, measurements of magnetic properties, non-destructive .method, indirect measurement of magnetic field strength Wstęp Blachy elektrotechniczne są podstawowym materiałem magnetycznie miękkim stosowanym w produkcji magnetowodów maszyn i urządzeń elektromagnetycznych. Jakość magnetowodu, poziom jego właściwości magnetycznych ściśle zal więcej »

Próba oceny przydatności ceramicznych i nieceramicznych izolatorów elektroenergetycznych stosowanych w sieciach rozdzielczych i rozdzielczo-przesyłowych

Dominik DUDA Zbigniew GACEK

W artykule oceniono przydatność ceramicznych i nieceramicznych (głównie kompozytowych) izolatorów stacyjnych i liniowych w sieciach SN i 110 kV. Przedstawiono zalety wybranych rozwiązań układów izolacji liniowej i stacyjnej oraz obawy towarzyszące zastosowaniu konkretnego układu izolacyjnego. Zbiór zalet i wad wynikających z zastosowania poszczególnych rodzajów izolacji tworzy zarys kryteriów wyboru konkretnego rodzaju układu izolacyjnego, przeznaczonego do określonego zastosowania. Ze względu na różne wymagania i specyfikę pracy, izolacja stacyjna i liniowa analizowana jest oddzielnie. Abstract. Usefulness of ceramic and non-ceramic insulators (mainly composite ones)as line and station power insulators in MV and 110 kV networks is assessed in the article. The following aspects have been considered: advantages of chosen solutions of line and station power insulation and thread resultant from application of specific type of an insulating system. A set of advantages and faults (threats) of particular types of insulating systems creates an outline of criteria for choice of specific insulating system destined for a given application. For the sake of different requirements and operation specificity station and line insulation is analyzed separately. (An attempt on assessment of usefulness of ceramic and nonceramic power insulators in distribution and sub-transmission networks) Słowa kluczowe: izolatory kompozytowe, izolatory ceramiczne, eksploatacja. Keywords: composite insulators, ceramic insulators, operation. Wstęp W wielu dziedzinach, w tym również w elektroenergetyce, występuje konieczność dokonywania wyborów na etapie planowania, projektowania i inwestowania. W artykule rozpatruje się problem wyboru rodzajów izolatorów (spośród ceramicznych, kompozytowych i hybrydowych) stosowanych w liniach i stacjach elektroenergetycznych. Izolatory jako obiekty techniczne podlegają ścisłemu doborowi na podstawie wielu kryteriów, m.in. kryterium n więcej »

Przebiegi prądów i napięć podczas rozwoju wyładowań w układach z dielektrykiem stałym

Krzysztof KOGUT Krzysztof KASPRZYK Beata ZBOROMIRSKA-WNUKIEWICZ

W pracy przedstawiono wyniki pomiarów wytrzymałości elektrycznej izolatorów ceramicznych, zarejestrowano przebiegi prądów oraz napięć podczas prób. Badane obiekty zmodyfikowano powierzchniowo poprzez nałożenie warstw zmieniających ich rezystywność powierzchniową. Określono wpływ modyfikacji powierzchni na zarejestrowane przebiegi jak i charakter wyładowań. Wyznaczono napięcie przeskoku na badanych próbkach. Zastosowanie warstw półprzewodzących o rezystywności na poziomie 1010-1011 Ω podnosi napięcie przeskoku o ok. 17%. Zarejestrowano obrazy wyładowań powierzchniowych podczas prób napięciem impulsowym o dodatniej biegunowości. Na podstawie wyników pomiarów oraz obserwacji wyładowań stwierdzono, że istotną rolę w ich trajektorii może odgrywać ładunek gromadzony na powierzchni próbki. Abstract. The results of electrical strength investigations of a ceramic insulators was showed. The current and voltage graphs during impulse high voltage tests were recorded. The spices were modified by coatings which change the surface resistivity of the samples. Effect of surface modification on the current and voltage figures was described. The results of the flashover voltage with the use of impulse voltage was showed. Using the layers with surface resistivity in order of 1010 - 1011 Ω increases flashover voltage about 17%. The figures of discharges during impulse voltage tests with positive polarization were recorded. Based on the electrical strength results and discharge observation the impact of surface charge on the discharge trajectory was showed.(The current and voltage figures during discharges for the solid dielectric constructions ). Słowa kluczowe: Wyładowanie powierzchniowe, napięcie przeskoku, ładunek powierzchniowy, prąd udarowy, napięcie udarowe. Keywords: Surface discharge, flashover voltage, surface charge, impulse current, impulse voltage. Wstęp Wyładowania po powierzchni dielektryków stałych są zagadnieniami bardzo ważnymi z punk więcej »

Przewidywanie wartości kąta niezgodności fazowej w procesach łączenia obiektów elektroenergetycznych do pracy równoległej

Grzegorz REDLARSKI

W artykule przedstawiono wyniki badań symulacyjnych oraz eksperymentalnych, w zakresie zmian kątów niezgodności fazowej, w procesach łączenia synchronicznych obiektów elektroenergetycznych do pracy równoległej. Uzyskane rozkłady probabilistyczne pozwalają na stwierdzenie, iż rozpatrywane procesy podlegają rozkładom normalnym, co stanowi podstawę oceny prawdopodobieństwa wystąpienia założonej wartości kąta, w określonych warunkach pracy. Tego rodzaju wyniki są niezwykle cenne podczas opracowywania systemów do badań diagnostycznych synchronizatorów automatycznych oraz podczas weryfikacji parametrów technicznych podawanych przez producentów. Ponadto mogą być pomocnie w procesach prawidłowego doboru i nastawiania parametrów pracy synchronizatorów automatycznych. Abstract. This paper presents the results of simulation and experimental tests connected with changing the connecting angle during synchronization of electrical power units. Obtained, normal probability distributions form the basis for assessing likelihood an assumed value of angle in real condition at work. These results are very important during development systems to test automatic synchronizers and during verification of technical parameters given by the producers of these devices. Moreover they can be very helpful during the process of proper selection and adjustment of operating parameters of automatic synchronizers. (Prediction phase angle discrepancy during the connecting process of electrical power units to work in parallel). Słowa kluczowe: praca równoległa generatorów, kąt niezgodności fazowej, testowanie synchronizatorów automatycznych Keywords: parallel operation of generators, connecting angle, tests of automatic synchronizers Wstęp W systemach elektroenergetycznych, proces łączenia synchronicznych obiektów elektroenergetycznych do pracy równoległej jest z reguły wykonywany za pomocą dedykowanych urządzeń automatyki [3, 4, 12], jakimi są synchronizatory automatyczne lub więcej »

Regulacja barwy diod LED RGB przy zasilaniu impulsowym

Lech GRODZKI

Diody POWER RGB LED jako źródła światła są coraz chętniej stosowane tam, gdzie wymagana jest regulacja barwy emitowanego światła. Dostępność trzech niezależnie sterowanych diod składowych R, G i B daje duże możliwości użytkowe. Artykuł przedstawia wyniki badań nad sterowalnością tych diod przy użyciu sygnałów PWM. Zwrócono przy tym uwagę na możliwość uzyskania pożądanej barwy i jasności emitowanego światła, bez konieczności stosowania sprzężenia zwrotnego. Abstract. POWER RGB LEDs working as lighting devices are more often used in applications demanding the control of emitting light. The accessibility of three independently driving component LEDs R, G and B gives a great application possibilities. The article presents the results of tests on PWM controllability of RGB LEDs. During those tests the possibilities of achieve the needed colour and luminance of emitting light were taken into account. (The control of the RGB LED’s colour during pulse driving). Słowa kluczowe: diody RGB LED, sterowanie PWM, regulacja jasności LED, sterowanie barwą Keywords: RGB LED, PWM LED driving, LED dimming, colour control Cechy diod LED jako źródeł światła Diody świecące mocy (POWER LED) stopniowo wypierają konwencjonalne źródła światła. Jedną z przyczyn tego zjawiska jest ich większa skuteczność świetlna. We współczesnym świecie, szukającym wciąż rozwiązań energooszczędnych jest to bardzo ważna właściwość. Istotna z ekonomicznego punktu widzenia jest też dużo większa trwałość półprzewodnikowych źródeł światła. W przypadku podstawowego zastosowania źródeł światła, jakim jest oświetlanie przestrzeni zewnętrznej lub wnętrza pomieszczeń, energooszczędność i większa żywotność długotrwale użytkowanych opraw oświetleniowych są wystarczającym argumentem za stosowaniem opraw LED zamiast klasycznych źródeł światła. Nawet problemy jakie stwarza stosowanie opraw LED w zakresie właściwego ich zasilania, czy też zapewnienia odpowiedniego rozkładu przestrzen więcej »

Research of magnetic properties of hybrid composite elements

Dariusz KAPELSKI Bartosz JANKOWSKI Marcin KARBOWIAK Marek PRZYBYLSKI Barbara ŚLUSAREK

Hybrydowe elementy są jednym z nowych rozwiązań jakie oferuje metalurgia proszków. Elementy hybrydowe składają się przynajmniej z dwóch obszarów wykonanych z materiałów o innych właściwościach magnetycznych, wykonanych w jednym procesie technologicznym. Takie elementy pozwolą na redukcje kosztów i czasu produkcji silników elektrycznych. Zagadnieniem poruszanym w referacie jest badanie właściwości magnetycznych magnesów hybrydowych złożonych z warstwy magnetycznie twardej proszku Nd-Fe-B oraz warstwy kompozytu żelaza. Badania właściwości magnetycznych kompozytowych elementów hybrydowych Abstract. Hybrid elements are one of the new solutions offered by powder metallurgy. Elements consisting of powders with different magnetic properties make the question of how measure the magnetic properties of hybrid elements composed of layers of material magnetically hard and magnetically soft and dielectromagnets made from a mixture of these same powders. Hybrid elements were made of magnetically hard Nd-Fe-B melt-spun ribbon powder and soft magnetic iron powder. Słowa kluczowe: metalurgia proszków, dielektromagnetyki, elementy hybrydowe, magnesy wiązane. Keywords: powder metallurgy, smc, hybrid elements, bonded magnets. Introduction Magnetic parameters of hard and soft magnetic materials are measured by separate methods; depending on the type of material different measuring systems are used. Hard magnetic materials can be measured by induction method; the changes in magnetic flux are measured during demagnetization więcej »

Research of magnetic properties of permanent magnets in the magnetic circuit with air gap

Marcin KARBOWIAK Bartosz JANKOWSKI Dariusz KAPELSKI Marek PRZYBYLSKI Barbara ŚLUSAREK Gabriel MACIEJEWSKI

This work presents results of measurements magnetic properties for permanent magnets in magnetic circuit with different value of air gap. Measurements were conducted at room temperature. Results of the measurements were compared with template data defined according to the inductive method using the histeresisgraph produced by the Italian company Laboratorio Elettrofisico. Streszczenie. W artykule przedstawiono wyniki pomiarów właściwości magnetycznych magnesów trwałych. Pomiary zostały przeprowadzone w temperaturze pokojowej z wykorzystaniem hallotronowych czujników indukcji magnetycznej. Zmieniano wartość szczeliny powietrznej obwodu magnetycznego: 1,62; 2,35; 3,08; 25,6 mm. Wyniki pomiarów porównano z wartościami wzorcowymi otrzymanymi w wyniku pomiarów metodą indukcyjną za pomocą histerezografu włoskiej firmy Laboratorio Elettrofisico. (Badania właściwości magnetycznych magnesów w obwodach ze szczeliną) Słowa kluczowe: magnesy trwałe, dielektromagnesy, właściwości magnetyczne, histerezograf. Keywords: permanent magnets, dielectromagnets, magnetic properties, histeresisgraph. Introduction Magnetic properties of the permanent magnets are determined by measuring the magnetic field intensity and magnetic induction inside the sample placed in the external region of the homogeneous demagnetization field. One of the methods allowing to designate the magnetic properties of the permanent magnets is the inductive method. This method relies on the measurement of magnetic flux in a sample placed between the poles of an electromagnet. The fact that there is no air gap in the magnetic circuit makes the magnetic field distribution in the sample homogeneous; the magnetic flux intensity inside the sample is the same as the intensity of the external magnetic field. In the inductive method, the measurement of the magnetic flux inside the sample is made with the use of a coil covering the measured sample. Due to the changes of the value of the mag więcej »

Siły zwarciowe narażające izolatory wsporcze WN

Marek SZADKOWSKI

Jednym z istotnych narażeń izolatorów wsporczych WN, które należy brać pod uwagę w procesie projektowania rozdzielni są obciążenia mechaniczne spowodowane przepływem prądów zwarciowych (naciągi zwarciowe). Obciążenia te zależą od dużego zbioru parametrów konstrukcyjnych i prądowych opisujących daną konstrukcję. W referacie autor zamierza przybliżyć te zagadnienia oraz zaprezentować wyniki analizy wpływu wybranych parametrów na zwarciowe siły dynamiczne w wybranych rozwiązaniach konstrukcyjnych przęseł rozdzielni. Summary. One of significant exposure of support insulators, which should be taken into consideration in the design process relating to a substation, are mechanical loads caused by flow of short-circuits currents (short-circuit tensions). These loads depends on numerous set of constructional and current parameters describing a given construction. Author is going to approach these problems and to present result of the analysis relating to influence of selected parameters on dynamic short-circuit forces in chosen constructional solutions of spans in the substation. (Short-circuit forces affecting support insulators HV) Słowa kluczowe: wysokie napięcie, izolator wsporczy, siły zwarciowe, naciąg dynamiczny. Keywords: high voltage, support insulator, short-circuit forces, dynamic tension. Wstęp Warunki zwarciowe w stacjach elektroenergetycznych charakteryzuje się za pomocą parametrów prądu zwarciowego. Podstawowym parametrem branym pod uwagę przy projektowaniu jest prąd zwarciowy początkowy Ik" oraz w przypadku przęseł z oszynowaniem giętkim prąd zwarciowy początkowy Ik2", obliczone w najbardziej niekorzystnych dla rozdzielni warunkach zwarciowych. Przy projektowaniu polskich rozdzielni WN i NN przyjmuje się obecnie poziom prądu zwarciowego Ik" równy 40 kA (Ik2"=34,6 kA). Przy zwarciach trójfazowych występują zazwyczaj największe skutki dynamiczne prądów zwarciowych ale wychylenia połączeń w przęsłach z przewodami giętkimi są naj więcej »

Spis treści / contents

01 Jerzy BAJOREK, Dominika GAWORSKA-KONIAREK, Krzysztof PODLEJSKI - Problemy pomiaru właściwości magnetycznych gotowych wykrojów blach elektrotechnicznych metodą nieniszczącą 1 02 Krzysztof CHWASTEK - Predykcja strat w arkuszach z blachy o ziarnie niezorientowanym 5 03 Stanisław DERLECKI, Zygmunt KUŚMIEREK, Maria DEMS, Jacek SZULAKOWSKI - Właściwości magnetyczne materiałów amorficznych używanych do produkcji maszyn elektrycznych 10 04 Henryk LAMPA - Badanie magnetostrykcji blach elektrotechnicznych produkowanych przez Stalprodukt S.A. 14 05 Nkwachukwu CHUKWUCHEKWA, Anthony MOSES, Phil ANDERSON - Badania wpływu grubości próbki i rozmiaru ziarna na efekt Barkhausena w blachach zorientowanych 18 06 Jacek GOŁĘBIOWSKI - Mikroelektromechaniczny przetwornik indukcji pola magnetycznego na sygnał optyczny 22 07 Dariusz KAPELSKI, Bartosz JANKOWSKI, Marcin KARBOWIAK, Marek PRZYBYLSKI, Barbara ŚLUSAREK - Badania właściwości magnetycznych kompozytowych elementów hybrydowych 26 08 Marcin KARBOWIAK, Bartosz JANKOWSKI, Dariusz KAPELSKI, Marek PRZYBYLSKI, Barbara ŚLUSAREK, Gabriel MACIEJEWSKI - Badania właściwości magnetycznych magnesów w obwodach ze szczeliną 28 09 Asher YAHALOM, Moshe EINAT - Dipolowy moment magnetyczny telefonu komórkowego 31 10 Janusz RAK, Marek GAŁA, Kazimierz JAGIEŁA, Marian KĘPIŃSKI, Janusz BARAN - Bezpośredni pomiar i analiza przebiegów odkształconych w torach wielkoprądowych 34 11 Pavel RIPKA, Petr KAŠPAR, Jiri SANEISTR - Wpływ zewnętrznych prądów niezrównoważenia na bezstykowe czujniki prądowe 38 12 Andrzej RUSEK - Ogólny model matematyczny układu napędowego reaktora polimeryzacji z asynchronicznym silnikiem indukcyjnym w wykonaniu rurowym 40 13 Krzysztof SZEWCZYK , Adam KOŚCIELNIAK, Ryszard KOT - Analiza obwodu magnetycznego silnika krokowego 44 14 Wojciech KASPRZAK, Zbigniew NADOLNY - Wyznaczanie kierunku i wartości wektora natężenia pola elektrycznego za pomocą metody wykorzystujących elektrooptyczny efekt Kerra więcej »

Stanowisko do testowania mierników migotania światła

Adam GRACZYK Krzysztof PACHOLSKI Artur SZCZĘSNY

W referacie przedstawiono opracowane i wykonane stanowisko do testowania mierników migotania światła oraz przykładowe wyniki uzyskane przy jego wykorzystaniu. W odróżnieniu od znanych dotychczas stanowisk testowych, w stanowisku prezentowanym w artykule do wytwarzania sygnałów testujących wykorzystano generator wirtualny funkcjonujący w środowisku LabView. Generator ten wytwarza wszystkie sygnały zalecane w odpowiednich normach niezbędne do testowania mierników migotania światła. Abstract. In this paper a measuring set for testing of flickermeters as well as obtained results have been described. In the measuring set, generation of the test signals is done by a virtual generator, which is made in LabView. The generator generates all kind of the test signals given in the standards. (A measuring set for testing of flickermeters). Słowa kluczowe: miernik migotania światła, jakość energii elektrycznej, przyrząd wirtualny Keywords: flickermeter, virtual instrument. Wstęp Miernik migotania światła (ang. flickermeter) jest używany do oceny jakości energii elektrycznej w zakresie zakłóceń niskoczęstotliwościowych. Za pomocą przyrządu ocenić można poziom wahań napięcia występujących w sieci energetycznej na podstawie stopnia ludzkiej irytacji wywołanej zjawiskiem migotania światła. Tor pomiarowy miernika zawiera zestaw filtrów modelujących zachowanie się układu oko ludzkie - mózg pod wpływem powtarzających się zmian intensywności świecenia żarowego źródła światła. Miarą wahań są statystyczne wskaźniki migotania światła: krótkookresowy Pst i długookresowy Plt [1, 2]. Do testowania i kalibracji miernika migotania światła wykorzystuje się zestaw sygnałów napięciowych o częstotliwości 50 Hz zmodulowanych amplitudowo sygnałami sinusoidalnymi i prostokątnymi o niskich częstotliwościach i niewielkich współczynnikach głębokości modulacji [1, 2]. Sygnały te symulują okresowe wahania napięcia powodujące migotanie światła o częstotliwościach postrz więcej »

Superhydrofobowość i jej utrata na przykładzie elastomerów silikonowych o biomimetycznej powierzchni

Paweł ŻYŁKA

Efekt superhydrofobowy, występujący w naturze np. u roślin z rodzaju Nelumbo (lotos), polega na braku zwilżania dowolną cieczą powierzchni o specyficznej wyspowej mikrostrukturze. Podobny efekt uzyskano również laboratoryjnie w dielektrycznych elastomerach silikonowych przy użyciu metody repliki, pozwalającej na tworzenie biomimetycznej powierzchni naśladującej mikrostrukturę kutykuli liścia lotosu. W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczących utraty superhydrofobowości w biomimetycznym elastomerze silikonowym HTV poddanym wyładowaniom ulotowym i działaniu plazmy niskotemperaturowej, imitującym warunki na powierzchni osłon kompozytowych izolatorów wysokonapięciowych. Abstract. (Superhydrophobicity and its loss in silicone elastomeric materials with biomimetic surface). Superhydrophobic effect, appearing in nature in plants from Nelumbo genus (lotus), consists in lack of wetting a surface having specific island-like microstructure by any liquid. Similar effect was also obtained synthetically in dielectric silicone rubber elastomers by means of replica method, making possible to form biomimetic surface imitating microstructure of a lotus leaf cuticle. The paper presents results of research on superhydrophobicity loss in biomimetic HTV silicone rubber elastomer exposed to corona discharge and low-temperature plasma, imitating conditions next to sheds of high-voltage composite insulators. Słowa kluczowe: replika, guma silikonowa, wyładowanie ulotowe, plazma niskotemperaturowa. Keywords: replica, silicone rubber, corona discharge, low-temperature plasma. Wstęp Zarówno "efekt lotosu" jak i superhydrofobowość od wielu lat cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem naukowym zarówno od strony poznawczej jak i aplikacyjnej [1, 2]. W przypadku izolacji napowietrznej uzyskanie superhydrofobowości i "efektu lotosu" w materiałach dielektrycznych jest bardzo pożądane gdyż materiały te mogą stać się nie tylko niewrażliwe na zwilżanie powierzchni des więcej »

The concept of LED road lighting concurrent with vehicles

Sławomir ZALEWSKI Piotr PRACKI

In this paper the concept of road lighting concurrent with vehicles based on light emitting diodes was introduced. The way of operating of the road lighting concurrent with vehicles system was characterised, as well as the limitation and potential benefits arising from the system using were indicated. The theoretical examples illustrating the operation of the system were also presented. Streszczenie. W artykule przedstawiono autorską koncepcję oświetlenia dróg współbieżnego z pojazdami z wykorzystaniem diod elektroluminescencyjnych. Scharakteryzowano sposób funkcjonowania systemu współbieżnego oświetlenia dróg, wskazano ograniczenia i potencjalne korzyści wynikające z jego zastosowania. Zaprezentowano także teoretyczne przykłady ilustrujące funkcjonowanie proponowanego systemu (Koncepcja oświetlenia dróg współbieżnego z pojazdami z wykorzystaniem diod elektroluminescencyjnych). Keywords: road lighting, lighting control, light emitting diodes. Słowa kluczowe: oświetlenie drogowe, sterowanie oświetlenia, diody elektroluminescencyjne. Introduction Nowadays, in nearly all human activities the energy efficient solutions have been considered. These activities arise from the fossil fuels price increase, influencing the electric energy price, as well as the natural environment concern. Most of well known technologies are analysed and improved taking into account the reduction of energy demand. The development of new, promising technologies is supported. Solutions that have been ineffective or impracticable so far are introducing today. The old ideas, that haven’t been used so far, are linked with the new technologies, giving promising results. In that way, LED technology inspired the former idea of dynamic road lighting. At the end of the 1980’s, in Japan, the system of vehicle traffic monitoring was introduced and as a consequence the road lighting control idea appeared [1]. The idea hasn’t been used in practise because więcej »

The magnetic dipole moment of a cellular phone

Asher YAHALOM Moshe EINAT

In the following we measure the magnetic field of a cellular phone. It is found that the magnetic field is comparable to that of the earth's magnetic field at 6,3 cm above the phone. However, the field is not uniform as the earth's magnetic field but bears the unique distribution of a magnetic field induced by a magnetic dipole. The dipole moment is calculated. Recent claims regarding the safety of cellular phones suggest that weak static magnetic fields are induced around the phone, and this field and its gradients may pose a health risk to the user. An experiment was conducted to measure the induced static magnetic field around a cellular phone. 65 μT variations and 18 μT/cm gradients were measured in the magnetic field at about 6 cm from the phone. The influence the measured magnetic fields may have on the user is beyond the scope of this research. Streszczenie. W pracy mierzymy pole magnetyczne od telefonu komórkowego Stwierdzono, że pole magnetyczne telefonu przyjmuje wartości porównywalne z wartościami ziemskiego pola magnetycznego dla odległości około 6,3 cm od telefonu. Jednakże, pole nie ma rozkładu jednostajnego podobnie jak ziemskie pole magnetyczne, lecz wykazuje unikalny rozkład. Wyznaczono moment dipolowy. W najnowszych pracach dotyczących bezpieczeństwa użytkowania telefonów komórkowych twierdzi się, że słabe pola magnetyczne są indukowane wokół telefonu i że pola te mogą stanowić zagrożenie dla użytkownika. Przeprowadzono eksperyment w celu zmierzenia indukowanego statycznego pola magnetycznego wokół telefonu komórkowego. Z pomiarów uzyskano wartości zmienności indukcji na poziomie 65 μT oraz gradienty na poziomie 18 μT/cm dla odległości około 6 cm od telefonu. Określenie wpływu, jaki mogłyby mieć pola o tego typu charakterystyce na użytkownika nie jest przedmiotem rozważań w niniejszej pracy. (Dipolowy moment magnetyczny telefonu komórkowego) Keywo więcej »

Układ probierczo-pomiarowy do poligonowych badań narażeń piorunowych

Grzegorz MASŁOWSKI Stanisław WYDERKA

Zbudowano układ probierczo-pomiarowy do poligonowych badań narażeń piorunowych urządzeń elektrycznych i elektronicznych zainstalowanych w obiektach budowlanych wyposażonych w urządzenie piorunochronne, instalację elektryczną i sieć zasilającą. Podstawowymi urządzeniami probierczymi są trzy oryginalne generatory udarów prądowych piorunowych. Unikatowy układ pomiarowy składa się z sześciu synchronizowanych cyfrowych łączy światłowodowych. Abstract. Test-measurement system was built for open-air investigations of lightning hazards of electrical and electronic equipment installed in buildings equipped with lightning protection system, electrical system and supplying network. Three original surge current generators are the main elements of the test system. The unique measurement system comprises six synchronized digital and optical fiber connections. (Test-measurement system for open-air investigations of lightning hazards). Słowa kluczowe: narażenia piorunowe, badanie, układ probierczo-pomiarowy. Keywords: lightning hazards, investigation, test-measurement system. Wstęp Prowadzenie badań narażeń piorunowych jest uzasadnione brakiem wystarczającej wiedzy na temat zależności poziomu zagrożenia urządzeń elektrycznych i elektronicznych udarami prądowymi pochodzenia atmosferycznego i powodowanymi przez nie przepięciami, od rozwiązań technicznych i układowych sieci zasilającej, urządzenia piorunochronnego oraz wewnętrznej instalacji elektrycznej obiektu. Ważność i aktualność takich badań wynika także z faktu szybko rosnącego rozpowszechnienia zarówno autonomicznych urządzeń elektronicznych, jak i układów i podzespołów, w które wyposaża się wszelkiego rodzaju urządzenia techniczne. Od ich niezawodnej pracy zależy często życie i zdrowie ludzi, a także bezpieczeństwo drogich obiektów i systemów. Zasadniczym zadaniem urządzeń ochrony odgromowej obiektów budowlanych jest przejmowanie na siebie wyładowań piorunowych i odprowadzanie ich prądów m więcej »

Wpływ parametrów procesu plazmowego nanoszenia pokryć węglowych na włókninę polipropylenową na formy otrzymywanych struktur węglowych

Janina POSPIESZNA Maciej JAROSZEWSKI Artur HENRYKOWSKI Grzegorz SZAFRAN

W pracy wykorzystano metodę niskotemperaturowej plazmy wyładowań jarzeniowych do nanoszenia cienkowarstwowych pokryć węglowych na włókninę polipropylenową. Wymagane do zastosowania w technice ekranowania pola elektromagnetycznego właściwości pokrycia węglowego (wysoka przewodność, dobra przyczepność do podłoża i odporność na ścieranie) są konsekwencją udziału faz grafitowej i diamentowej w wytwarzanej warstwie. W tej pracy do identyfikacji faz węglowych zastosowano metodę spektroskopii Ramana. Abstract. In this work the method of low-temperature glow discharge plasma for applying thin film of carbon on the non-woven polypropylene was used. Required for use in the technique of the electromagnetic field shielding properties of carbon coatings (high conductivity, good adhesion to the substrate and resistance to abrasion) are a consequence of the participation of graphite and diamond phases in the produced layer. In this work to identify the carbon phase Raman spectroscopy method was used (Effect of plasma process parameters on the obtained form of carbon structures on the polypropylene non-woven substrate). Słowa kluczowe: węglowe pokrycie plazmowe, włóknina polipropylenowa, spektroskopia Ramana. Keywords: carbon-plasma coating, polypropylene unwoven fabric, Raman spectroscopy Wprowadzenie Jednym z rozwiązań materiałowych wykorzystywanych w technice ekranowania pola elektromagnetycznego są cienkowarstwowe pokrycia przewodzące. Ze stosowanych metod ich wytwarzania, ostatnio coraz większe znaczenie znajduje plazmowa depozycja struktur cienkowarstwowych [1-6]. Duże możliwości metod plazmowych wiążą się zarówno z prostą technologią wytwarzania, jak i unikatowymi właściwościami fizycznymi otrzymywanych warstw, różniącymi się w istotny sposób od właściwości konwencjonalnych materiałów. Są to przede wszystkim: duża wytrzymałość mechaniczna (twardość, odporność na ścieranie, bardzo dobra przyczepność do podłoża) oraz odporność na działanie śro więcej »

Wpływ zjawiska naskórkowości na impedancję charakterystyczną w elektroenergetycznym kablu współosiowym

Aneta BUGAJSKA

W artykule wyznaczono ilościowy wpływ zjawiska naskórkowości na impedancję charakterystyczną kabla współosiowego w zależności od częstotliwości z uwzględnieniem wymiarów poprzecznych żyły i ekranu oraz grubości izolacji kabla. Impedancja charakterystyczna odgrywa ważną rolę przy lokalizacji miejsca uszkodzenia w liniach elektroenergetycznych i dlatego w niniejszym artykule przestawiono zależność jej modułu i argumentu od częstotliwości z uwzględnieniem zjawiska naskórkowości. Uwzględniając fakt, że rezystancja jak również indukcyjność całkowita elektroenergetycznego kabla współosiowego zależą od zjawiska naskórkowości, w artykule wykazano, że impedancja charakterystyczna kabla jest złożoną funkcją częstotliwości. Wykazano, że w metodach falowych lokalizacji miejsc uszkodzeń kabli elektroenergetycznych impedancja charakterystyczna kabli powinna być wyznaczana z uwzględnieniem zjawiska naskórkowości. Abstract. In the article the author determines the quantitative influence of the skin effect on characteristic impedance of a coaxial cable in relation to frequency and after taking into account dimensions of the interior radius of the cable screen, the radius of the conductor and the thickness of electrical insulation. Characteristic impedance plays an important role in locating the damaged place in the power transmission line and therefore in this article we present the dependence of its module and argument from the frequency taking into consideration the conductor skin effect. After taking into consideration the fact that the total resistance and inductance of the coaxial power cable are dependent on the skin effect the article demonstrates that characteristic impedance of a cable is a complex function of frequency. It has been demonstrated in the paper that in the wave method of localization of damages in power cables the characteristic impedance of a cable should be determine after taking into account the skin effect. (The influence of the con więcej »

Wyznaczanie kierunku i wartości wektora natężenia pola elektrycznego za pomocą metody wykorzystujących elektrooptyczny efekt Kerra

Wojciech KASPRZAK Zbigniew NADOLNY

W artykule przedstawiono nowatorską metodę wyznaczania kierunku i wartości wektora natężenia pola elektrycznego na powierzchni wysokonapięciowych układów izolacyjnych. Metoda ta jest oparta na elektrooptycznym efekcie Kerra. Opracowana metoda jest pozbawiona wad metod tradycyjnych. Oznacza to, że nie ingeruje znacząco w rozkład pola elektrycznego, oraz nie uśrednia wartości jego natężenia. Przykładowym obiektem badań był długopniowy kompozytowy izolator liniowy na napięcie 220 kV. Abstract. The paper presents innovative method to estimate the direction and value of electric field stress vector on surface of high voltage insulation systems. The method is based on electro-optic Kerr effect. Elaborated method is free from disadvantages of traditional methods. It means, that the method does not change significantly electric field distribution, and does not average its values. Long-rod composite high voltage 220 kV insulator was object of the investigations. (Estimation of direction and value of electric field stress vector using electro-optic Kerr effect). Słowa kluczowe: pomiar natężenia pola elektrycznego, elektrooptyczny efekt Kerra, izolatory wysokiego napięcia. Keywords: electric field stress measurement, electro-optic Kerr effect, high voltage insulators. Wstęp Energia elektryczna jest w obecnych czasach dobrem o kluczowym znaczeniu. Rosną wymagania dotyczące jakości i nieprzerwanych dostaw energii, przy jednoczesnym zachowaniu możliwie małego wpływu jej wytwarzania i przesyłu na środowisko. Z tych względów szczególnie istotne jest prawidłowe projektowanie, wytwarzanie i eksploatowanie elementów systemu przesyłowego. Najważniejsze elementy systemu przesyłowego składają się, w uproszczeniu, z torów prądowych i wysokonapięciowych układów izolacyjnych. Proces projektowania tych układów wymaga uwzględnienia aspektów ekonomicznych, środowiskowych i technicznych. Do aspektów technicznych zaliczyć można wytrzymałość mechaniczną, cieplną więcej »

Z życia SEP

Jerzy Barglik

Kampania informacyjna na temat energetyki jądrowej wystartowała Z dniem 29 marca 2012 roku rozpoczęła się oczekiwana od dawna, kampania informacyjna Ministerstwa Gospodarki na temat polskiej energetyki jądrowej. Jak pisze na oficjalnej stronie internetowej Kampanii pod adresem elektronicznym (www.poznajatom.pl) pełnomocnik Rządu do spraw. Polskiej Energetyki Jądrowej pani Hanna Trojanowska "Głównym jej celem jest zachęcanie Polaków do poszerzania wiedzy w zakresie energetyki jądrowej i rozpoczęcie społecznej dyskusji, opartej na rzetelnych argumentach". W odpowiedzi na zaproszenie pani minister Hanny Trojanowskiej Stowarzyszenie Elektryków Polskich oficjalnie zgłosiło swój akces do Koalicji Ekspertów więcej »

Zasilanie oświetlenia ulicznego prądem stałym

Piotr BICZEL Arkadiusz SADOWSKI Marcin KONIAK

Nowadays people should pursue reduction of power consumption. One of the ways to reach that aim is improvement of power transmission and distribution. Power factor increase is the basic way to power losses reduction. Street lighting is a good example of the system which integrates problems of power consumption and distribution. The paper describes concept of powering street lighting with DC voltage line. The estimation of losses decrease and power factor increase is presented. (Power Supply of Street-lighting Using Direct Current) Streszczenie. Współczes´nie da˛z˙y sie˛ do jak najlepszego wykorzystania energii. Jedna˛ z podstawowych technik jest poprawa sprawnos´ci przesyłu i rozdziału energii oraz efektywno´s´c jej wykorzystania. Poprawa współczynników mocy jest tu podstawowym sposobem redukcji strat. Przykładem układu, który ła˛czy problemy dystrybucji i wykorzystania energii jest os´wietlenie uliczne. W artykule przedstawiono koncepcje˛ zasilania os´wietlenia ulicznego za pomoca˛ linii pra˛du stałego. Przedstawione zostało oszacowanie zmniejszenia strat w linii i poprawa współczynnika mocy. Keywords: power factor, power distribution, street lighting, direct current Słowa kluczowe: współczynnik mocy, dystrybucja energii, os´wietlenie uliczne, pra˛d stały Układy zasilania o´swietlenia ulicznego Nowoczesne lampy uliczne to przede wszystkim lampy sodowe i metalohalogenkowe. Do ich pracy wymagane sa˛ odpowiednie układy zapłonowe i stabilizatory. Obecnie sa˛ to układy energoelektroniczne. W literaturze łatwo znale´z´c opisy i schematy róz˙nych rozwia˛zan´ tych urza˛dzen´ , róz˙nia˛ce si ˛e szczegółami konstrukcyjnymi. Przykładowo, w publikacjach [7]-[10] opisane sa˛ układy przeznaczone do pracy z lampami sodowymi, a w [11]-[14] do lamp metalohalogenkowych. Opisane w tych pozycjach urza˛dzenia maja˛ podobna˛ struktura˛ układów mocy, przedstawiona˛ na rys. 1. Fig. 1. Schemat blokowy energoelektronicznych układów zapłonowych lamp wyładowczy więcej »

Zastosowanie cyfrowych filtrów hiperbolicznych rzędu ułamkowego do analizy procesów falowych

Maciej SIWCZYŃSKI Andrzej DRWAL Sławomir ŻABA

Artykuł dotyczy zastosowania filtrów cyfrowych 1-D do analizy układów 2-D, jakimi są obwody o parametrach rozłożonych, w szczególności linia długa. Obwód taki przedstawiono w postaci rodziny filtrów cyfrowych działających w dziedzinie czasu, w których odległość pełni rolę parametru. Filtry te, są pierwiastkowymi filtrami typu hiperbolicznego z zerami i biegunami rzeczywistymi. Abstract. The article relates to the use of 1-D digital filters for the analysis of 2-D systems, such as circuits with distributed parameters, particularly the long line. That circuit was presented in the form of a family of digital filters operating in the time domain, in which the distance acts as the parameter. These filters are fractional order digital filters of a hyperbolic type with zeros and real poles (The application of the hyperbolic digital filters of an fractional order in analysis of wave processes). Słowa kluczowe: filtr cyfrowy rzędu ułamkowego, filtr cyfrowy typu wykładniczego i hiperbolicznego, układ o parametrach rozłożonych Keywords: fractional order digital filter, digital filter of an exponential type and a hyperbolic type, system with distributed parameters Podstawy teorii operatora różniczkowania rzędu niecałkowitego Operator różniczkowania rzędu -1  p  1: p p p dt s  d po zamianie na model czasowo-dyskretny: p p 1 (1  z)  może być rozwiązany poprzez rozwinięcie w szereg potęgowy funkcji f(z): (1)            m 0 m m m m 0 z 0 m m p z k z dz d f m f z 1 z 1 ! ( ) ( ) Otrzymuje się w ten sposób nierekursywny filtr cyfrowy o odpowiedzi impulsowej określonej wzorem: (2) k 0 dla m 0 k 1 dla m 0 dla m 1 m m 1 p 4 3 p 3 2 p 2 k p 1 p m m m              ( )  więcej »

Zastosowanie materiałów kompozytowych do wzmacniania żerdzi elektroenergetycznych z betonu wirowanego

Tomasz TRAPKO Jarosław MICHAŁEK

Problemy konieczności naprawy lub wzmocnienia konstrukcji wsporczej z betonu, dla napowietrznych linii elektroenergetycznych, wynikają m.in. z uszkodzenia i korozji betonu, zarysowania konstrukcji, przeciążenia, konieczność przeprojektowania linii. Wyzwaniem współczesnej inżynierii budowlanej jest zaproponowanie prostych i skutecznych sposobów eliminowania powstałych uszkodzeń bez konieczności wykonywania nowej konstrukcji wsporczej. Do najnowocześniejszych metod naprawy i wzmacniania konstrukcji z betonu należy doklejanie do nich materiałów na bazie włókien kompozytowych - CFRP i FRCM. Celem artykułu jest pokazanie inżynierom i administratorom linii, jak można w łatwy i szybki sposób dobrać system naprawczy i przeprowadzić jego aplikację. Abstract. The problems of necessity of repairs or strengthening of concrete support structures for overhead power lines follows from damage or corrosion of concrete, cracking of structure, overloading, the necessity of redesigning of line. The challenge of present-day civil engineering is to propose relatively simple and effective methods of eliminating the damages without necessity of new support structure executing. In the group of modern repair and strengthening methods is attaching to structure the materials on the basis of composite fibres - CFRP and FRCM. The goal of this paper is to present engineers and lines’ administrators how to select the strengthening system in easy and quick way and execute his application (Using of composite materials for strengthening of spun concrete electrical poles). Słowa kluczowe: żerdź, wzmacnianie, CFRP, FRCM Keywords: pole, strengthening, CFRP, FRCM Wprowadzenie Pierwsze krajowe żerdzie elektroenergetyczne z betonu wirowanego, o długościach 12 i 15 m zostały wykonane na początku lat 80-tych XX wieku w Zakładzie Prefabrykatów Betonowych Energetyki w Kozienicach [1]. Żerdzie te wykonano przy użyciu wirówki rolkowej adaptowanej, z produkcji rur kanalizacyjny więcej »