Współczesny rynek produktów funkcjonalnych rozwija się bardzo szybko dzięki wykorzystaniu surowców roślinnych znanych medycynie ludowej. Odżywiający się świadomie konsument poszukuje na rynku produktów, które będą wspomagały utrzymanie zdrowia oraz dobrostan. W związku z tym nowe wyzwania stawiane przed technologami żywności są związane z produkcją żywności funkcjonalnej, która oprócz podstawowej funkcji odżywczej powinna wykazywać dodatkowy korzystny wpływ na funkcjonowanie organizmu, także dzięki jej wzbogaceniu w związki aktywne biologicznie. Zalecenia żywieniowców opierają się przede wszystkim na większym wykorzystaniu owoców i warzyw obfitujących w związki wykazujące wielokierunkowe działanie prozdrowotne oraz w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. CHARAKTERYSTYKA I SKŁAD jagód goji Źródłem popularnie nazywanych jagód goji jest kolcowój pospolity (Lycium barbarum) - pochodząca z Azji roślina, która do Europy została sprowadzona w XVIII w. [16]. Największe uprawy występują w północno-środkowym regionie Chin, zwanym Ningxia, w którym w sierpniu każdego roku przez dwa tygodnie odbywają się obchody z okazji ich zbiorów sięgających rocznie nawet 95 tys. t. Jagody goji są także intensywnie uprawiane w środkowej Mongolii, Japonii, Korei oraz na Tajwanie. Kolcowój pospolity preferuje gleby zasadowe w zakresie pH 6,8-8,1 [38], dobrze nasłonecznione, a optymalna temperatura do ich wzrostu wynosi 15-25°C, przy czym jest to roślina dość odporna na niską temperaturę. Rozpoczęcie owocowania następuje zazwyczaj u roślin trzyletnich [11, 33]. Jagody goji to pomarańczowoczerwone owoce o smaku słodko-cierpkim, owalne lub jajowate, długości ok. 2 cm. Należą one do rodziny psiankowatych (Solanaceae) i pochodzą z dwóch gatunków roślin: kolcowoju chińskiego (Lycium chinese) oraz kolcowoju pospolitego (Lycium barbarum). Po raz pierwszy nazwa botaniczna L. barbarum została określona w 1753 r. przez Karola Linneusza, gatunek L. chinese zosta[...]

  Morinda citrifolia, powszechnie znana jako noni, jest tropikalnym drzewem należącym do rodziny Rubiaceae. Od przeszło 2000 tysięcy lat jest ono wykorzystywane przez Polinezyjczyków w tradycyjnej medycynie. Pochodzi z południowo-wschodniej Azji oraz Australii. Noni, na skalę komercyjną, jest obecnie uprawiane również w Ameryce Łacińskiej, Polinezji, Melanezji, Mikronezji, Indonezji, a także w różnych częściach Afryki [12]. Ze względu na występowanie rośliny w różnych regionach, ma ona zróżnicowane, ludowe nazewnictwo: morwa indyjska, nuna, mengkudu, nhau, roślina uśmierzająca ból, serowy owoc [2]. W kulturze różnych grup etnicznych zamieszkujących wspomniane obszary, owoce noni stanowiły istotny element fitoterapii. Były one wykorzystywane do stymulacji układu odpornościowego, zwalczania bakterii, wirusów, grzybów i pasożytów, a także zapobiegania rozwoju nowotworów [2]. Stosowano je również do leczenia m.in. przeziębienia, kaszlu, chorób wątroby czy malarii [24].W 2003 r. Komisja Unii Europejskiej zatwierdziła sok z noni jako składnik "nowej żywności" (novel food), w 2010 r. zaś rozszerzyła ten wpis o koncentrat soku i przecier z owoców. Bezpieczeństwo ich spożycia zostało potwierdzone wieloma badaniami toksykologicznymi. Z noni przygotowuje się nie tylko wiele produktów spożywczych: owoce suszone, soki, przeciery, napary, herbaty, oleje, ale także mydła i środki do mycia twarzy. Nazwa rodzaju Morinda pochodzi od dwóch łacińskich słów: morus - morwa (mulberry) oraz indicus - Indie. Z kolei nazwa gatunku wskazuje na podobieństwo ulistnienia drzewa do ulistnienia roślin z gatunku Citrus [1]. Morinda citrifolia (noni) jest wiecznie zielonym drzewem lub krzewem osiągającym wysokość od 2 do 9 m. W zależności od zmienności genetycznej, miejsca uprawy i warunków klimatycznych, w obrębie gatunku roślina ta różni się wielkością owoców, ich smakiem i zapachem, morfologią liści, a także ilością nasion w owocu [12]. Liście noni są jajo[...]

  Persea americana, powszechnie nazywana awokado, jest wiecznie zielonym drzewem należącym do rodziny Lauraceae. Roślina ta pochodzi z południowej części Meksyku. W tradycyjnej medycynie była wykorzystywana w leczeniu takich schorzeń, jak cukrzyca, bóle brzucha, biegunki, hipercholesterolemia, wrzody żołądka i wątroby. Owoce awokado cechują się wysoką wartością odżywczą. Zawierają cenne kwasy tłuszczowe, składniki mineralne, witaminy i związki bioaktywne. Dane literaturowe wskazują na wiele właściwości prozdrowotnych, głównie działanie hipolipemiczne i hipoglikemiczne. Ponadto awokado ma właściwości przeciwutleniające. W kuchni owoce te wykorzystuje się do przygotowywania dipów, sałatek warzywnych i owocowych, zup, lodów i deserów.Awokado (Persea americana) jest rośliną, która została zaklasyfikowana do rodziny wawrzynowatych (Lauraceae). Uważa się, że awokado pochodzi z południowej części Meksyku. Produkcję tego owocu skomercjalizowano na początku XX w. Obecnie największym jego producentem jest Ameryka Północna (76% udziału światowej produkcji), Afryka (11%), Azja (9%) oraz Europa - głównie południowa Francja i południowa Hiszpania (2%). Wysoka wartość odżywcza awokado sprawia, że owoc ten ma wiele właściwości prozdrowotnych. W medycynie ludowej, awokado wykorzystywano jako cenny środek leczniczy. Obecnie stanowi dodatek do wielu produktów i potraw, atrakcyjny pod względem zarówno zdrowotnym, jak i sensorycznym. Awokado Persea americana to gęste, wiecznie zielone drzewo, które może osiągać nawet do 24 m wysokości. Jego owoc o przeciętnej masie 170 g, ze względu na swój charakterystyczny, owalny kształt jest nazywany gruszką awokado. Jadalną częścią jest zielonożółty miąższ [1]. W medycynie tradycyjnej roślina ta była wykorzystywana w leczeniu wielu schorzeń, jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zapalenie oskrzeli, bóle brzucha, biegunki. Skórka awokado wykazuje działanie antybiotyczne i była stosowana jako środek prz[...]

  Dynamiczny rozwój rynku żywności funkcjonalnej, dbałość o jakość spożywanej żywności, filozofia slow food oraz coraz większa wiedza konsumenta skupiają uwagę producentów na zaspokojeniu potrzeb nie tylko żywieniowych, ale także zdrowotnych. Niestety, konsument jest narażony na wiele nieprawdziwych informacji ze strony producentów lub dystrybutorów żywności, które mogą wskazywać na korzystniejsze działanie danego produktu niż tożsamych produktów innego producenta. Należy zatem zadać pytanie, czy superfood to jedynie marketingowa obietnica produktu, który zminimalizuje nasze błędy związane z nieprawidłową dietą i stylem życia oraz który przyczyni się do spełnienia marzeń o długowieczności i zdrowiu, czy to właściwość poparta naukowo. Warto zwrócić uwagę, że światowy rynek często wskazuje na "nadprzyrodzone" właściwości produktów spożywczych, które nie są poparte wiarygodnymi wynikami badań naukowych. Już w starożytnych kulturach posiadano ogromną wiedzę obejmującą możliwości wykorzystania roślin w leczeniu wielu schorzeń, a Hipokratesowi przypisuje się stwierdzenie: Niech żywność będzie Twoim lekiem, a lek żywnością (460-377 p.n.e). Przez kolejne wieki, niestety, utracono tę wiedzę, którą współczesna cywilizacja zaczyna odkrywać na nowo. DEFINICJA SUPERFOOD Światowa literatura jest uboga, jeśli chodzi o wiarygodną definicję superfood. Większość dostępnych opracowań podaje, że są to produkty spożywcze pochodzące z różnych zakątków globu, o niezwykle wysokiej wartości odżywczej, a które dzięki unikalnemu składowi są doskonałym źródłem składników odżywczych oraz przeciwutleniaczy, witamin, składników mineralnych, błonnika pokarmowego i innych cennych składników, w tym także sprzyjających rozwojowi właściwej mikrobioty jelit [6, 19, 29]. Superfood definiuje się także jako żywność, w której składniki o wysokim potencjale prozdrowotnym występują w nienaturalnie wysokim stężeniu i są wyjątkowo dobrze przyswajalne przez organizm kon[...]

  Dynia jest rośliną zielną, która należy do rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae). Najpowszechniej występującymi gatunkami są: Cucurbita pepo (dynia zwyczajna), Cucurbita moschata (dynia piżmowa) i Cucurbita maxima (dynia olbrzymia). Część jadalną dyni stanowią owoce, pestki, liście i kwiaty. Wysoką wartością odżywczą charakteryzują się pestki. Są one bogate w białko, kwas linolowy, błonnik pokarmowy, a także inne związki bioaktywne, takie jak kwasy fenolowe, tokoferole czy sterole. W tradycyjnej medycynie pestki oraz olej z pestek dyni były stosowane w leczeniu chorób układu moczowego, nadciśnienia tętniczego oraz w zwalczaniu pasożytów jelitowych. Przeprowadzone w ostatnich latach badania wskazują na działanie hipotensyjne, hipolipemiczne oraz hipoglikemiczne pestek dyni. Przypisuje się im również działanie przeciwdrobnoustrojowe oraz wysoką aktywność przeciwutleniającą.Dynia jest roczną rośliną zielną, która należy do rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae), obejmującej ponad 800 gatunków [6]. Na skalę światową wykorzystywane są przede wszystkim trzy gatunki: Cucurbita pepo (dynia zwyczajna), Cucurbita moschata (dynia piżmowa) i Cucurbita maxima (dynia olbrzymia) [7]. Dane archeologiczne wskazują, że dynia zwyczajna pochodzi z Meksyku oraz południowo-zachodniej i wschodniej części USA. Była uprawiana już 7000 lat przed naszą erą i stanowiła podstawę wyżywienia Inków. Dynia była ważnym elementem tradycyjnej medycyny w Chinach, Argentynie, Indiach, Brazylii, Iranie oraz w Europie [7, 21]. Wśród jadalnych części rośliny wymienia się zarówno owoce, pestki, liście, jak i kwiaty [9]. Pestki dyni oraz otrzymywany z nich olej są szczególnie istotne ze względu na wartość żywieniową. Przypisuje się im działanie przeciwzapalne, antyproliferacyjne i przeciwutleniające. Uważa się, że olej z pestek dyni może opóźniać progresję nadciśnienia tętniczego, zapobiegać rozwojowi niektórych nowotworów oraz korzystnie wpływać na profil lipid[...]

  Szałwia hiszpańska (Salvia hispanica) nazywana chią, to gatunek rośliny należącej do rodziny jasnotowanych (Lamiaceae). W przemyśle spożywczym coraz częściej wykorzystuje się nasiona szałwii hiszpańskiej do produkcji żywności. Są one dodawane m.in. do pieczywa, batonów, musli, a nawet masła. Surowiec ten jest popu-larny ze względu na wysoką zawartość błonnika pokarmowego oraz kwasów tłuszczowych omega-3. Badania naukowe wskazują na wysoki potencjał prozdrowotny nasion chia. Wymienia się tu przede wszystkim działanie hipoglikemiczne i hipolipemiczne. Nasiona chia charakteryzują się również wysoką aktywnością przeciwutleniającą.W ostatnich latach obserwuje się duże zainteresowanie żywieniem, w kontekście poprawy stanu zdrowia fizycznego i psychicznego. Na rynku produktów spożywczych pojawiają się coraz nowsze artykuły, nazywane żywnością prozdrowotną, funkcjonalną czy superfoods. Wiele surowców, takich jak orzechy, nasiona, owoce tropikalne, a także pre- i probiotyki, dodaje się m.in. do napojów, produktów zbożowych oraz produktów mlecznych w celu podniesienia ich wartości żywieniowej [4]. Jednym ze składników, które cieszą się coraz większą popularnością zarówno wśród dietetyków i technologów żywności, jak i u zwykłych konsumentów są nasiona chia [14]. Nasiona chia są surowcem pozyskiwanym z szałwii hiszpańskiej (Salvia hispanica), jednorocznej rośliny zielnej należącej do rodziny jasnotowanych (Lamiaceae). Tysiące lat temu podczas religijnych ceremonii Aztekowie i Majowie składali te nasiona bogom w ofierze. W okresie prekolumbijskim wykorzystywane były jako jeden z podstawowych pokarmów spożywanych przez ludy zamieszkujące Amerykę Środkową. Stosowano je również w celach leczniczych [15, 23]. Obecnie są powszechnie dostępne w sprzedaży. Producenci żywności wykorzystują nasiona również do wzbogacania wielu produktów spożywczych, w tym batonów, pieczywa, wafli ryżowych, musli, a nawet masła. W artykule omówiono ich właściw[...]