A review with 95 refs. Trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO) to związki chemiczne pochodzenia antropogenicznego, odporne na degradację w środowisku oraz podlegające kumulacji w łańcuchu pokarmowym. Mogą być przenoszone na duże odległości w atmosferze, powodując (ze względu na swoją toksyczność) zagrożenie dla środowiska i zdrowia człowieka również w regionach, w których nigdy nie były stosowane. Dokonano przeglądu dostępnych danych na temat pięciu TZO (dikofol, endosulfanu, trifluralina, heksabromocyklododekan i pentachlorofenol), które w zakresie kontroli, ograniczenia lub wyeliminowania emisji do atmosfery oraz obniżenia strat wywoływanych w środowisku są obecnie w kręgu zainteresowania międzynarodowych konwencji. Skoncentrowano się przede wszystkim na środowiskowych i zdrowotnych aspektach wybranych związków. Trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO) to grupa substancji chemicznych, które charakteryzują się odpornością na rozkład biologiczny, znaczną toksycznością oraz akumulacją w roślinach i w organizmach żywych. TZO powstają najczęściej w reakcjach chemicznych jako organiczne lub nieorganiczne związki fluorowców (chloru, bromu i fluoru). Są dobrze rozpuszczalne w tłuszczach i słabo rozpuszczalne w wodzie. Zwłaszcza syntetyczne TZO są bardzo trwałe i słabo biodegradowalne w środowisku, a wykrywanie ich w miejscach znacznie oddalonych od potencjalnych źródeł uwalniania świadczy o przenoszeniu tych związków na duże odległości1). Ze względu na swoje właściwości TZO mogą dla większości krajów stanowić duży problem w realizacji założonych celów w zakresie ochrony środowiska i zdrowia2). Konieczne są działania dążące do ograniczenia ryzyka powodowanego przez TZO. Znalazło to odzwierciedlenie w przyjętych międzynarodowych porozumieniach, takich jak Konwencja Sztokholmska3), Konwencja Bazylejska4), Konwencja Rotterdamska5), Konwencja Genewska LRTAP (Convention on Longrange Transboundary Air Pollution)6). Konwencja LRTAP[...]

  An anal. of changes in the NO2 and dust contents in air in 2009-2013 in 4 cities as well as changes in indicators related to the d. of road network, no. of cars and no. of public transport lines per capita was performed in the urbanized areas. Some other air pollution sources were taken into consideration (natural ventilation, transfer of air pollutants, site planning) in the urban development strategy to describe the changes in contents of pollutants. Zmieniające się wzorce konsumpcji oraz rosnąca liczba ludności na świecie objawiają się silnym procesem urbanizacji regionów zamieszkanych przez człowieka. Proces ten jest również zauważalny w aglomeracjach Polski. Rozwój miast poprzez fragmentację krajobrazu, degradację terenów zielonych i emisję do atmosfery zanieczyszczeń pochodzących głównie z transportu może powodować istotną presję na środowisko oraz mieć negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Negatywny wpływ komunikacji można zmniejszyć poprzez odpowiednie działania prowadzone w ramach lokalnych polityk transportowych. W pracy przedstawiono wyniki badań jakości powietrza atmosferycznego w wybranych aglomeracjach Polski w okresie 2009-2013 na tle wybranych wskaźników polityk transportowych wdrażanych w tych miastach. W ostatnich dekadach, głównie w wyniku zmieniających się wzorców konsumpcji oraz rosnącej liczby ludności, obserwuje się na świecie bardzo silny proces urbanizacji regionów zamieszkanych przez człowieka. Według najnowszych prognoz Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2050 r. odsetek ludności zamieszkującej miasta będzie wynosił 66%1). W Europie to zjawisko jest jeszcze silniej zaznaczone. Obecnie prawie 73% ludności mieszka w miastach, a w 2050 r. będzie to 82%2, 3). Rozwój miast, w szczególności dynamika wzrostu peryurbanizacji, może zwiększyć presję na środowisko i mieć negatywny wpływ na zdrowie człowieka, m.in. poprzez fragmentację krajobrazu, degradację terenów zielonych i emisje do powietrza zaniecz[...]

  Jednym z podstawowych celów opracowywanych i wdrażanych w Europie strategii na rzecz środowiska i zdrowia jest zapewnienie społeczeństwu i decydentom ogólnego dostępu do informacji. Realizację tych celów zapewnia, m.in. dynamiczny rozwój różnych Systemów Wspomagania Decyzji oraz efektywnych baz danych, umożliwiających przeprowadzenie analiz na podstawie danych pochodzących z różnego rodzaju źródeł. Celem artykułu było przedstawienie opracowanej w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego - Państwowym Zakładzie Higieny i wdrożonej w Państwowej Inspekcji Sanitarnej bazy danych, funkcjonującej jako element systemu informacyjnego dotyczącego jakości wody w Polsce. Zasoby bazy zawierają miliony rekordów wyników analiz oraz kilkanaście usystematyzowanych rejestrów nadzorowanych przez organa PIS dziesiątków tysięcy obiektów. Zawartość bazy danych obecnie wykorzystywana jest jako podstawa opracowywanych dla określonych grup odbiorców odpowiednich analiz, ekspertyz i raportów. Dane zawarte w systemie są również udostępnianie w różnej formie mediom, społeczeństwu i różnym instytucjom krajowym oraz w ramach wywiązania się Polski z wielu zobowiązań w zakresie wzajemnej wymiany informacji, również instytucjom międzynarodowym.Wyniki wielu sondaży prowadzonych w krajach Unii Europejskiej, m.in. w ramach Eurobarometru, z jednej strony pokazują, że Europejczycy postrzegają środowisko naturalne jako jeden z bardzo istotnych elementów ich życia, zaś z drugiej wskazują na obawy związane z jego stanem. Sześciu na dziesięciu obywateli Europy uważa za "bardzo prawdopodobne" albo "dość prawdopodobne", że zanieczyszczenie środowiska szkodzi ich zdrowiu [1] oraz, że Unia Europejska nie podejmuje odpowiednich kroków, aby ograniczyć w wystarczającym stopniu to zagrożenie [2]. Takie odczucia społeczeństwa w wielu wypadkach uwarunkowane są niewystarczającą wiedzą odnośnie stopnia skażenia środowiska, jak i podejmowanych działań w celu jego obniżenia. Współ[...]

  Air pollution redn. scenarios regarding particulate matter 2.5 μm, SO2, NOx, volatile org. compds., NH3 in European Union based on the integrated assessment model were presented. The role of health and environmental objectives to reduce the impacts of air pollution in Europe were explained. Addnl., the importance of emission scenarios as the baseline for EU emission redn. negotiations and agreements of air improvement policy and law regulations was shown. Przedstawiono zasady tworzenia scenariuszy ograniczania emisji PM2,5, SO2, NOx, LZO i NH3 do powietrza w Unii Europejskiej z wykorzystaniem zintegrowanego modelu GAINS. Opisano zasady określania zdrowotnych i środowiskowych celów ograniczania emisji, będących podstawą wyznaczania prognozowanych wielkości emisji, które następnie są przedmiotem negocjacji i porozumień międzynarodowych, a ostatecznie stają się częścią polityki i prawa ochrony powietrza w UE. Emisja zanieczyszczeń do powietrza i łatwe ich przenoszenie na dalekie odległości powodowała od końca lat 60. XX w. systematyczny spadek jakości powietrza w całej Europie. Pierwsze negatywne skutki depozycji zanieczyszczeń do podłoża zaobserwowano w Skandynawii, a najbardziej spektakularnym dowodem oddziaływania na środowisko "kwaśnych deszczy" była śmierć lasów w środkowej Europie. Przyjęcie, udowodnienie i powszechna akceptacja tezy, że zanieczyszczenia emitowane w jednym kraju powodują negatywne skutki w krajach sąsiednich wymusiła konieczność działań na rzecz poprawy jakości powietrza w skali międzynarodowej. Kluczowym krokiem stało się przyjęcie zobowiązań w ramach Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (Konwencja LRTAP), podpisanej w Genewie w 1979 r. przez większość krajów europejskich i Ameryki Północnej1). Efektem pierwszych negocjacji w ramach Konwencji były uzgodnienia tzw. I Protokołu siarkowego2) podpisanego w 1985 r. Zakładał on 30-proc. ograniczenie emisj[...]

  A spatial and time-depending database of emissions was developed. The base contained the nos., ages, areas, thermal insulations of buildings, heating techniques and the types of fuels used. The database and the data on air temps. and population d. were used in a math. model to estimate the spatial and temporal changes of the concns. of particulate matter in air (grain diams. below 2.5 or 10 μm) resulting from the fuel combustion for the residential heating. Przedstawiono zastosowanie modelu CALPUFF do szacowania przestrzennych i czasowych zmian stężeń pyłów PM10 i PM2.5, powstających w procesach spalania w sektorze komunalno- bytowym (niska emisja). Model o rozdzielczości przestrzennej 9 × 9 km uruchomiony dla obszaru Polski z godzinowym krokiem obliczeń pozwolił na wyznaczenie okresów i tych lokalizacji, dla których niska emisja jest czynnikiem dominującym w kształtowaniu stężeń PM. Na potrzeby tego modelu opracowano bazę czasowo-przestrzenną emisji, uwzględniającą liczbę i powierzchnię użytkową budynków z podziałem na okresy budowy, rodzaj ocieplenia, techniki grzewcze i rodzaje paliw. Dla tych budynków określono zapotrzebowanie na ciepło (uwzględniając temperaturę powietrza), a następnie obliczono zużycie paliw z wykorzystaniem odpowiednich wskaźników emisji. W ostatecznym podziale przestrzennym emisji wykorzystano mapę pokrycia terenu i gęstości zaludnienia. Pyły respirabilne o średnicy aerodynamicznej ziaren mniejszej niż 2,5 μm (PM 2.5), które wnikają głęboko do płuc i docierają do pęcherzyków płucnych, powodując istotne ryzyko schorzeń układu oddechowego oraz krążenia1, 2), są jednym z największych zagrożeń dla zdrowia ludzi, wynikających z jakości powietrza atmosferycznego1). Zagrożenie to występuje w dużej części obszarów zurbanizowanych, zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się3-6). Problem emisji pyłów do atmosfery znalazł swoje odzwierciedlenie w przepisach Unii Europejskiej oraz w [...]

  A review, with 125 refs., of issues of air pollution with soot and methods of its monitoring. The effects of polluted air breathing on the human health was also discussed. Emisja związków węgla (w postaci sadzy) do atmosfery ma istotny wpływ na środowisko i zdrowie ludzi. Zanieczyszczenie powietrza produktami spalania, mającymi unikatową kombinację właściwości fizycznych i chemicznych, jest istotnym składnikiem bardzo drobnego pyłu zawieszonego, który jest emitowany z różnego rodzaju źródeł związanych z procesami spalania. Związki węgla w aerozolu oraz zdeponowane w podłożu znajdują się na całym obszarze Ziemi. Odgrywają one ważną rolę w procesach intensyfikujących zmiany klimatu oraz mogą powodować negatywne skutki dla zdrowia w wyniku krótko- i długookresowego narażenia. Przytoczono spotykane w literaturze definicje różnych postaci węgla w powietrzu atmosferycznym i metody badań ich zawartości. Sadza jest produktem powstającym w trakcie niepełnego spalania paliw kopalnych (węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego), biomasy (np. drewna i resztek pochodzących z rolnictwa) i biopaliw (np. etanolu) oraz nierzadko innych materiałów, np. odpadów. Głównym jej składnikiem jest amorficzna postać węgla (jedna z najczystszych odmian węgla), ale zwykle zawiera ona także drobne cząstki grafitu, niewielkie ilości fulerenów oraz popiołu. Wyemitowana do atmosfery staje się niepożą-danym składnikiem szeroko rozumianego zanieczyszczenia powietrza w postaci pyłu zawieszonego o bardzo drobnej frakcji cząstek1). Dzięki bardzo małym rozmiarom cząstek sadza może dość długo utrzymywać się w powietrzu atmosferycznym, a opadając na powierzchnię ziemi, często stanowi źródło wtórnego pylenia. Do najbardziej istotnych źródeł sadzy w środowisku należy tzw. niska emisja (spalanie paliw kopalnych, biomasy i odpadów w indywidualnych piecach przydomowych), emisja zanieczyszczeń z pojazdów i statków (głównie z silników Diesla), produkcja energii i ciepła w ene[...]