Przemysł nawozowy jest ważną częścią przemysłu chemicznego w Polsce a wytwarzane w Polsce nawozy mineralne są podstawowymi środkami produkcji współczesnego rolnictwa. Przedstawiono charakterystykę przemysłu nawozowego w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem najważniejszych podmiotów rynkowych i wytwarzanego asortymentu. W badaniach uwagę skoncentrowano na jakościowej i ilościowej charakterystyce podmiotów zajmujących się produkcją nawozów mineralnych w Polsce. Zwrócono też uwagę na aktywność inwestycyjną i innowacyjną największych w kraju przedsiębiorstw wytwórczych na badanym rynku. Krajowy przemysł nawozowy obecnie przechodzi procesy restrukturyzacji i komercjalizacji. Badania wykazały, że procesom tym towarzyszy rozwój działalności innowacyjnej w przemyśle nawozowym.Polska ma długie tradycje historyczne w produkcji chemicznych wyrobów nieorganicznych, w tym nawozów mineralnych. W sposób przemysłowy nawozy mineralne zaczęto wytwarzać na terenie Polski od XIX w. Do pierwszych fabryk nawozów należały Zakłady Kijowski i Scholtze w Warszawie, które od 1857 r. wytwarzały superfosfat z kości, a od 1910 r. z fosforytów1). Pierwsze nawozy azotowe zaczęto wytwarzać w Polsce po I Wojnie Światowej (w 1922 r. rząd polski przejął zakład w Chorzowie). Kolejną fabrykę zbudowano w Tarnowie z inicjatywy prezydenta Ignacego Mościckiego pod koniec lat dwudziestych XX w.2). W ujęciu historycznym znaczny rozwój przemysłu nawozowego odnotowano w latach 1960-1980. W tym okresie wybudowano w Polsce liczne, nowoczesne i o bardzo dużej wydajności fabryki produkujące nawozy mineralne, m.in. w Puławach, Włocławku, Tarnobrzegu, Policach i Gdańsku. Dzięki rozbudowie przemysłu nawozowego Polska stała się znaczącym producentem nawozów mineralnych w Europie, w tym zwłaszcza azotowych. Obecnie rynek producentów nawozów mineralnych w Polsce jest podzielony na dwa segmenty. Pierwszy z nich obejmuje duże zakłady wytwórcze, produkujące najbardziej pop[...]

  Handel międzynarodowy odgrywa istotną rolę w kształtowaniu światowego rynku nawozów mineralnych. Dotyczy to zarówno gotowych produktów, jak i surowców do produkcji nawozów. Naturalną przewagę konkurencyjną na rynku nawozów mineralnych zdobyły te państwa, które mają dostęp do relatywnie tanich nośników energii oraz surowców do wytwarzania nawozów. Największymi eksporterami nawozów mineralnych na świecie są Rosja, Kanada, USA, Chiny oraz Niemcy. W Polsce nie ma dużych złóż gazu ziemnego (podstawowy surowiec do produkcji amoniaku, który z kolei służy do produkcji nawozów azotowych), a fosforyty i sól potasową w całości importujemy. Sektor przemysłowy (w tym głównie zakłady azotowe) jest największym odbiorcą gazu ziemnego w Polsce. Istotną rolę w podaży gazu ziemnego w Polsce odgrywa import (zwłaszcza z kierunku wschodniego) ze względu na niewielkie zasoby tego surowca w obliczu zapotrzebowania. Pomimo to Polska jest znaczącym w Europie eksporterem nawozów mineralnych, głównie azotowych. Celem niniejszego komentarza jest przedstawienie problematyki eksportu oraz importu nawozów mineralnych w Polsce. Przedstawieni zostali także najważniejsi partnerzy handlowi (kraje) Polski zarówno w eksporcie, jak i imporcie. Dodatkowym celem opracowania jest ustalenie udziału nawozów mineralnych w wartościowej strukturze polskiej międzynarodowej wymiany handlowej. Podstawowy zakres czasowy prowadzonych analiz obejmował lata 2005-2011. W latach 2005-2011 o 16,9 mln t NPK wzrosło światowe zużycie nawozów mineralnych, w tym najwięcej (o 11,3 mln t N) nawozów azotowych (tabela 1). Tak wyraźny wzrost globalnego zużycia nawozów wynikał głównie ze zwiększonego popytu w Chinach i Indiach. Zużycie nawozów mineralnych w Chinach wzrosło w analizowanych latach o 6,3 mln t NPK. Warto podkreślić, że udział Chin w strukturze zużycia nawozów mineralnych na świecie wynosi ok. 30%. Dla porównania roczne zużycie nawozów mineralnych w Chinach w lata[...]

  W ostatnich latach do najczęściej podejmowanych tematów dyskusji środowiska naukowego i gospodarczego należą innowacje i innowacyjność, w tym określenie znaczenia oraz wpływu tych kategorii na funkcjonowanie rynku. Zagadnienia związane z innowacją i innowacyjnością są bardzo popularnym tematem publikacji i wystąpień w obszarze przemysłu chemicznego. Innowacje w tym przemyśle nie tylko decydują o kierunku i tempie rozwoju podmiotu wdrażającego innowacyjne rozwiązania (w aspekcie budowania przewagi konkurencyjnej), ale również stanowią przyczynek do kreowania postępu w całej gospodarce narodowej. Dzieje się tak dlatego, ponieważ przemysł chemiczny wytwarza wiele półproduktów, które stanowią surowce dla innych działów i branż przemysłu oraz budownictwa. O konieczności wprowadzania innowacyjnych rozwiązań w obszarze produktów oraz procesów organizacyjnych w działalności podmiotów branży chemicznej decydują szybkie tempo zmian w gospodarce wynikające m.in. ze zmian w zachowaniach konsumpcyjnych oraz wzrastająca konkurencja dynamizowana procesami globalizacyjnymi. Głównym celem niniejszej publikacji jest przedstawienie charakterystyki działalności innowacyjnej przedsiębiorstw branży chemicznej w latach 2009-2011. Podstawą opracowania były dane GUS dotyczące działalności innowacyjnej przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego (Sekcja C w PKD-2007), w tym produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych (Dział 20 w PKD-2007) w podmiotach gospodarczych, w których liczba pracujących przekraczała 49 osób. Wtórnymi źródłami były także informacje z Raportów Rocznych Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego. Podstawą opracowania były również obserwacje rynku chemicznego w Polsce oraz doświadczenie autora ze współpracy z podmiotami przemysłu chemicznego. W okresie wrzesień- grudzień 2013 r. autor odbywał staż badawczy w Zakładach Chemicznych Siarkopol Tarnobrzeg Sp. z o.o., a w latach 2004-2008 wykonywał prace zlecone dla Zakładów Ch[...]

  Produkty wytwarzane w przemyśle chemicznym wykorzystywane są we wszystkich dziedzinach ludzkiej aktywności, w tym w rolnictwie. W produkcji rolniczej, zarówno roślinnej, jak i zwierzęcej, wykorzystuje się na szeroką skalę m.in. nawozy mineralne, środki ochrony roślin, dodatki paszowe i leki weterynaryjne. Nawozy mineralne i chemiczne środki ochrony roślin są ważnym czynnikiem produkcji roślinnej ze względu na efekty plonotwórcze i plonochronne. Do produktów weterynaryjnych stosowanych m.in. w chowie i hodowli bydła, trzody chlewnej, kur i królików1) należą dezynfektanty, dodatki paszowe, środki biobójcze, przeciwbakteryjne, przeciwpasożytnicze i przeciwzapalne. Z jednej strony agrochemikalia zapewniają wyżywienie i zdrowie ludzkości, z drugiej strony ich produkcja i zużycie wiążą się z procesami degradacji środowiska przyrodniczego (emisje, odpady i produkty uboczne) i ubożenia zasobów naturalnych (np. przy produkcji nawozów potasowych). Stosowanie agrochemikaliów w rolnictwie wpływa na procesy fizykochemiczne i biologiczne zachodzące w glebach oraz w organizmach roślin i zwierząt. Wiele zagrożeń ekologicznych na terenach użytkowanych rolniczo jest wynikiem nadmiernej chemizacji rolnictwa. Konieczne jest zatem uwzględnianie w przemyśle chemicznym zasad zrównoważonego rozwoju. Koncepcja zrównoważonego rozwoju w tym obszarze w ujęciu makroekonomicznym jest wyzwaniem stojącym nie tylko przed przemysłem chemicznym, ale i sektorem handlu oraz rolnictwem (rys. 1). Głównym celem komentarza jest wskazanie realizowanych działań oraz potencjalnych metod, narzędzi i technik, które mogą wpłynąć na implementację koncepcji zrównoważonego rozwoju w przemyśle chemicznym, na podstawie doniesień literaturowych i doświadczeń autora z realizacji projektów badawczo-rozwojowych w przemyśle nawozowym. Teoria i praktyka Podmioty rynkowe w koncepcji zrównoważonego rozwoju obok celów ekonomicznych powinny realizować cele ekologiczne [...]

  Gospodarka niskoemisyjna to jeden z głównych tematów podejmowanych w ostatnim czasie przez naukowców i praktyków. Główną przyczyną takiego stanu jest coraz większa świadomość opinii publicznej w zakresie ochrony środowiska oraz realizacja unijnej polityki klimatycznej, dotyczącej m.in. zmniejszenia emisji CO2. Termin "gospodarka niskoemisyjna" nie jest pojęciem jednoznacznym i w literaturze można odnaleźć wiele definicji wynikających także z różnic metodologicznych poszczególnych dziedzin i dyscyplin naukowych. Na potrzeby niniejszej pracy przyjęto, że gospodarka niskoemisyjna to całokształt działań, które przyczyniają się do ograniczania emisji gazów cieplarnianych przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju, zorientowanego na innowacyjność i konkurencyjność na rynku globalnym1). Transformacja w kierunku niskoemisyjnej gospodarki powinna następować w każdej dziedzinie ludzkiej aktywności, w tym w przemyśle chemicznym. Istotne jest tu zarówno obniżenie emisyjności przemysłu chemicznego, jak i wytwarzanie nowych, lepszych i bardziej efektywnych produktów chemicznych. Bardzo ważnym z punktu widzenia gospodarczego i społecznego obszarem chemii jest produkcja agrochemikaliów, m.in. nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin. Środki chemiczne są niezbędne do realizacji wielu procesów produkcyjnych w rolnej produkcji towarowej, gdyż umożliwiają poprawę efektywności tych procesów2). Z drugiej strony nadmierne stosowanie środków chemicznych w rolnictwie może powodować poważne problemy ekologiczne (np. eutrofizację). Agrochemikalia odgrywają zatem istotną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego, lecz ich produkcja i nieracjonalne zużycie mogą się wiązać z degradacją środowiska przyrodniczego. W procesach przedprodukcyjnych, produkcyjnych i poprodukcyjnych dochodzi do emisji, dlatego należy dokonywać oceny produktów, technologii i procesów pod kątem minimalizacji zagrożeń. Podmioty gospodarcze wytwar[...]

  Termin gospodarka niskoemisyjna nie ma jednolitej definicji. Najczęściej utożsamia się go z kierunkiem rozwoju gospodarki, w którym minimalizuje się uzależnienie od paliw kopalnych, a tym samym ogranicza się emisję szkodliwych gazów i pyłów. Istotny w tej koncepcji jest wzrost efektywności energetycznej. Ten model gospodarki zakłada optymalnie ukształtowane relacje pomiędzy wzrostem gospodarczym, dbałością o środowisko oraz jakością życia. W polityce klimatyczno-energetycznej Unii Europejskiej na pierwszy plan wysuwa się postulat ograniczenia emisji ditlenku węgla1). Jest to istota polityki oraz wielu strategii UE, m.in. Strategii Europa 2020. Przyjęcie przez Polskę zobowiązań w tym zakresie pociąga za sobą transformację gospodarczo-energetyczno-ekologiczną we wszystkich sektorach gospodarki narodowej. Stopień rozwoju gospodarki niskoemisyjnej to nie tylko ważny element postrzegania państwa w środowisku międzynarodowym, ale istotne są również aspekty mezoekonomiczne (na poziomie branż) i mikroekonomiczne (na poziomie podmiotów gospodarczych). W ramach rozważań mikroekonomicznych działalność ta wpisuje się w nurt współczesnego zarządzania środowiskowego. Rozwój gospodarki niskoemisyjnej to jedno z kluczowych wyzwań polskiej gospodarki w każdym sektorze i w każdej branży. Gospodarka niskoemisyjna to także jeden z podstawowych elementów zrównoważonego rozwoju przemysłu chemicznego w Polsce. Oddziaływanie zanieczyszczeń emitowanych w wyniku realizacji procesów produkcyjnych w zakładach przemysłu chemicznego może powodować znaczne zmiany chemiczne i biologiczne w atmosferze oraz środowisku glebowym i wodnym. Do degradacji środowiska naturalnego przyczynia się też przemysł chemiczny, będący głównym emiterem pierwiastków toksycznych do środowiska, w tym metali ciężkich2). Bardzo ważne z punktu widzenia gospodarki niskoemisyjnej są także zagrożenia środowiska na skutek stosowania agrochemikaliów w praktyce rolniczej[...]

  Produkty chemiczne są nieodzownym elementem intensywnej produkcji rolnej nie tylko w zakresie produkcji roślinnej (nawozy mineralne, chemiczne środki ochrony roślin), ale i produkcji zwierzęcej. W literaturze przedmiotu, w kontekście efektów ekonomicznych i ekologicznych, dość często podkreśla się znaczenie agrochemikaliów wykorzystywanych w polowej uprawie roślin. Celem pracy było wskazanie znaczenia produktów chemicznych wykorzystywanych w toku produkcji zwierzęcej, które są istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój niskoemisyjnej gospodarki rolnej. Należy podkreślić, że chów oraz hodowla zwierząt, w tym gospodarowanie odpadami organicznymi z tej produkcji, stanowią poważny problem ekologiczny i ekonomiczny1, 2). Dotyczy to m.in. emisji amoniaku i metanu, a także odorów w budynkach inwentarskich i ich otoczeniu3, 4). W tym kontekście nakreślono w pracy wyzwania dla przemysłu chemicznego, będące próbą określenia głównych aspektów w zakresie technologii, ekologii oraz ekonomii. Produkty chemiczne stosowane w produkcji zwierzęcej W nowoczesnych technologiach produkcji zwierzęcej w rolnictwie stosuje się wiele produktów chemicznych. Obszary ich stosowania zaprezentowano na rys. 1. Stosowanie produktów chemicznych w obszarze produkcji zwierzęcej jest istotne z punktu widzenia efektów produkcyjnych, ochrony środowiska przyrodniczego i zapewnienia dobrostanu zwierząt. W celu poprawy efektywności chowu konieczne jest dostarczenie pasz o właściwym (optymalnym) składzie ze względu na gatunek oraz grupę użytkową i wiek zwierząt. Zbilansowanie dawek pokarmowych z uwzględnieniem potrzeb pokarmowych zwierząt przyczynia się do zmniejszenia obciążenia środowiska wydalanymi w odchodach niestrawionymi składnikami, głównie azotowymi oraz fosforowymi5, 6). Składniki mineralne o znaczeniu pokarmowym dzieli się na makro- i mikroelementy. Do pierwszej grupy zalicza się wapń, fosfor, magnez, sód, potas, chlor i siarkę. Do mikroelemen[...]

  Wyjątkowe właściwości siarki wykorzystuje się od czasów starożytnych. Zastosowanie siarki w celach medycznych datuje się na ok. 3 tys. lat p.n.e. Sumerowie ok. 2,5 tys. lat p.n.e. używali związków siarki do zabijania owadów. W Egipcie udokumentowane jest użycie siarki ok. 1600 r. p.n.e. do bielenia bawełny. Siarka była znana Chińczykom już w czasach Dynastii Zhou (VI w. p.n.e.)1-3). W miarę rozwoju nauki i techniki, odkryto nowe zastosowania siarki i jej związków, głównie w przemyśle chemicznym (kwas siarkowy, nawozy, środki ochrony roślin, wyroby gumowe, wulkanizacja opon, substancje barwiące, produkty pirotechniczne, wyroby farmaceutyczne i kosmetyczne) oraz celulozowo-papierniczym (celuloza, papier). Związki organiczne i nieorganiczne zawierające siarkę, wykazują szerokie spektrum aktywności biologicznych, od działania przeciwutleniającego do właściwości przeciwdrobnoustrojowych, a nawet przeciwnowotworowych. Coraz częściej wykorzystuje się wyjątkowe właściwości nanostruktur. Nanocząstki siarki (SNP) są szeroko stosowane jako środki przeciwdrobnoustrojowe, a także w bateriach litowo-siarkowych i w fotokatalizatorach siarkowych4). Opisano zastosowanie produktów chemicznych zawierających siarkę w rolnictwie. Celem niniejszej pracy było wskazanie znaczenia tych produktów w rozwoju produkcji rolnej, zarówno w aspekcie ilościowym, jak i jakościowym. Tłem dla przedstawionych informacji jest wzrost produktywności w rolnictwie oraz rozwój niskoemisyjnej gospodarki rolnej. Znaczna część opracowania dotyczy zastosowania siarki jako składnika pokarmowego roślin uprawnych. Warto w tym miejscu podkreślić znaczenie tematu w zakresie przemysłu chemicznego, gdyż większość globalnej produkcji siarki jest przekształcana do kwasu siarkowego, a głównym zastosowaniem kwasu siarkowego jest produkcja nawozów fosforowych. Kwas siarkowy jest także stosowany do produkcji innych nawozów, m.in. siarczanu magnezu. W rolnictwie produkty chemiczne zawieraj[...]

  Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy oraz odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstw chemicznych jest istotnym elementem poprawy jakości życia oraz zharmonizowanego rozwoju społecznego, gospodarczego i ekologicznego. W tym kontekście problematyka zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw chemicznych wytwarzających środki produkcji rolnej nabiera dodatkowego znaczenia, z uwagi na występujące negatywne następstwa ekologiczne podczas ich produkcji, stosowania i utylizacji1). Należy przy tym podkreślić problematykę kosztów zewnętrznych związanych z agrochemikaliami, które nie powstają jedynie podczas produkcji w zakładach chemicznych ale i w procesach przedprodukcyjnych i poprodukcyjnych. Z uwagi na złożone interakcje, jakie występują pomiędzy produktem agrochemicznym a środowiskiem, w tym potencjalnie negatywny wpływ na jakość ekosystemu i skutki dla zdrowia ludzkiego, należy dokonywać ocen produktów, technologii i procesów w kierunku minimalizacji zagrożeń. Specyfika branżowa przemysłu chemicznego w zakresie agrochemikaliów stanowi zróżnicowane pod względem uciążliwości źródło zagrożeń dla poszczególnych elementów środowiska naturalnego. Niemniej jednak problematyka ta obejmuje m.in. gospodarkę wodno-ściekową, odpadami i produktami ubocznymi, użytkowanie nośników energii, ochronę powietrza i gleby. Wśród wielu narzędzi zarządzania środowiskiem na szczególną uwagę w przemyśle chemicznym zasługuje technika oceny cyklu życia LCA (life cycle assessment)2). Obejmuje ona ekologiczną ocenę technologii, produktów i usług wspartą określonymi procedurami opisywanymi w normach ISO 14040 i 14044, rozwijana i popularyzowana od końca lat dziewięćdziesiątych XX w. Opisano zasady i procedurę LCA w kontekście wykorzystania jej w przemyśle chemicznym. Motywatorem zastosowań LCA w przemyśle chemicznym, oprócz wymagań prawnych, mogą być: zdobycie wiedzy na temat produktów, jego cech i efektów stosowania, a także opracowanie i sto[...]