Wymagania dotyczące zapobiegania powstawaniu odpadów i gospodarki odpadami, zgodne z zasadami dotyczącymi ochrony środowiska, zrównoważonego rozwoju i zdrowia ludzi są ustanawiane przez ustawodawstwo każdego kraju Unii Europejskiej. W Polsce problem odpadów całościowo reguluje ustawa1), w tym również procesy ich odzysku i unieszkodliwiania. Problem klasyfikacji odpadów reguluje rozporządzenie w sprawie katalogu odpadów2). Przez unieszkodliwianie odpadów rozumie się proces niebędący odzyskiem, nawet jeżeli wtórnym skutkiem takiego procesu jest odzysk substancji lub energii. Z kolei przez odzysk odpadów rozumie się procesy, których głównym wynikiem jest użyteczne zastosowanie odpadów przez zastąpienie nimi innych materiałów, które w przeciwnym przypadku zostałyby użyte. Odzysk odpadów może odbywać się w instalacjach i urządzeniach lub poza nimi. Warunki odzysku odpadów w instalacjach i urządzeniach regulują przepisy ogólne dotyczące wpływu instalacji i urządzeń na środowisko, stanowiące treść rozporządzeń wykonawczych wynikających z ustawy3). Odzysk odpadów poza instalacjami i urządzeniami odbywa się na podstawie rozporządzenia4). Klasyfikacja odpadów Ogólne zasady klasyfikacji Odpady klasyfikuje się przez zaliczenie ich do odpowiedniej grupy, podgrupy i rodzaju odpadów, uwzględniając (i) źródło ich powstawania, (ii) właściwości powodujące, że są one odpadami niebezpiecznymi, określone w załączniku nr 3 do ustawy1) oraz (iii) składniki odpadów, dla których przekroczenie wartości granicznych stężeń substancji niebezpiecznych może powodować, że odpady są odpadami niebezpiecznymi. Te składniki określa załącznik nr 4 do ustawy1), która zawiera także definicję odpadów niebezpiecznych. Termin odpady niebezpieczne oznacza odpady wykazujące co najmniej jedną spośród właściwości niebezpiecznych. W załączniku nr 3 do ustawy1) wymienia się 15 takich właściwości, oznaczonych symbolami H1-H15 (tabela 1). Właściwości niebezpieczne odpadów H[...]

  A review, with 66 refs. Zidentyfikowano i zaprezentowano zagrożenia zdrowotne związane ze stosowaniem i narażeniem na pestycydy. Liczne badania wykazują negatywne skutki zdrowotne wynikające z oddziaływania pestycydów na osoby bezpośrednio narażone na ich działanie w procesie pracy. Celem artykułu było przedstawienie negatywnych skutków zdrowotnych związanych z narażeniem zawodowym na pestycydy. Rozwój społeczny i gospodarczy zapoczątkowany w XIX w. spowodował wzrost zapotrzebowania na żywność. Wiązało się to z koniecznością wzrostu produkcji, jak również zapewnienie ochrony i jakości zbiorów. W tym celu w 1892 r. wprowadzono do produkcji rolnej pierwszy pestycyd syntetyczny. Był nim dinitroortokrezolan potasu. Jednak dopiero odkrycie w 1939 r. przez szwajcara Paula Müllera właściwości szkodnikobójczych DDT (dichlorodifenylotrichloroetan), zapoczątkowało rozwój wytwarzania i stosowania pestycydów do celów ochrony roślin1). Od tego czasu podstawowymi środkami produkcji rolnej są chemiczne środki ochrony roślin (pestycydy). Pestycydy (łac. pestis - zaraza, pomór, caedo - zabijam) to substancje syntetyczne lub naturalne, stosowane do zwalczania szkodników i chorób roślin. Najczęściej spotykaną klasyfikacją pestycydów jest ich podział w zależności od kierunku zastosowania na: zoocydy (środki do zwalczania szkodników zwierzęcych), fungicydy (środki grzybobójcze), herbicydy (środki chwastobójcze), regulatory wzrostu (środki stymulujące lub hamujące procesy życiowe roślin) oraz atraktanty i repelenty (odpowiednio środki zwabiające i odstraszające)2).Rozpowszechnienie używania pestycydów spowodowało poważne zanieczyszczenie środowiska naturalnego i zagrożenia dla zdrowia ludzkiego3- 5), stając się istotnym problemem dla zdrowia środowiskowego. Wpływ środowiska na jakość życia i zdrowia jest niewątpliwy. W skali populacji generalnej wpływ czynników genetycznych na zdrowie określa się na poziomie 17-20%, jednak choroby uwarunkowane ge[...]

  A review, with 35 refs., of global legislation acts on pollutant emissions and instrumental methods for their anal. by gas chromatog. coupled optionally with high-resolution mass spectrometry. Wraz z rozwojem cywilizacji nastąpił niekontrolowany wzrost emisji dioksyn do środowiska, związany z działalnością człowieka. Związki te wykazują toksyczne właściwości w odniesieniu do ludzi i zwierząt, dlatego też konieczny jest monitoring rozprzestrzeniania się tych zanieczyszczeń w środowisku. Przedstawiono metody stosowane do oznaczania dioksyn oraz obowiązujące wymogi prawne dotyczące tej grupy zanieczyszczeń. Polichlorowane dibenzo-p-dioksyny PCDD (polychlorinated dibenzo-p-dioxins) i polichlorowane dibenzofurany PCDF (polychlorinated dibenzofurans), zwane powszechnie dioksynami, zaliczane są do trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO). Ze względu na dużą liczbę możliwości podstawienia atomów chloru w cząsteczkach dibenzodioksyny i dibenzofuranu istnieje 75 kongenerów PCDD i 135 kongenerów PCDF. Wybiórcze działanie antyestrogenne wykazują kongenery, w których atomy chloru w cząsteczce PCDD lub PCDF znajdują się w pozycji 2,3,7 oraz 8. W sumie jest ich 17 i dla każdego z nich określono wskaźnik równoważny toksycznemu działaniu 2,3,7,8-TCDD, oznaczany TEQ (toxic equivalent). Należy jeszcze wspomnieć o grupie związków o podobnym do dioksyn mechanizmie działania (dioxin-like), do której zalicza się 12 spośród 209 kongenerów polichlorowanych bifenyli (DL-PCB). Dioksyny nigdy nie były produkowane celowo w żadnym procesie technologicznym, pomimo to są dość rozpowszechnione w środowisku. Powstają głównie w procesach niekontrolowanego spalania odpadów. Mogą się również tworzyć jako zanieczyszczenia w niektórych procesach przemysłowych, takich jak produkcja pestycydów, celulozy i papieru, oraz w procesach metalurgicznych. Ich zawartość w powietrzu na terenach zurbanizowanych wynosi 0,02-3 pg TEQ/m3, w wodach ok. 3 ng TEQ/m3, w glebach[...]

  A review, with 27 refs., of uses of the title porous polymers for detn. of heavy metals, plant protection agents, drugs, toxic substances, and artificial fertilizers in the environmental and food samples. Materiały porowate oparte na polimerach imprintowanych jonami metali (IIP) oraz polimery ze śladem molekularnym (MIP) znalazły szerokie zastosowanie w badaniu i monitorowaniu zanieczyszczenia środowiska zarówno metalami ciężkimi, środkami ochrony roślin, substancjami toksycznymi, jak i nawozami sztucznymi. Zaprezentowano praktyczne aspekty wykorzystania tych polimerów w różnych dziedzinach chemii analitycznej i chemii środowiska. Najważniejszą właściwością polimerów z odwzorowanymi jonami metali IIP (ion imprinted polimer) oraz polimerów ze śladem molekularnym MIP (moleculary imprinted polimer) jest zdolność selektywnego rozpoznawania i absorpcji wybranego jonu lub cząsteczki. To właśnie ta cecha zaważyła na wykorzystaniu polimerów porowatych do usuwania zanieczyszczeń, a także do określania zawartości metali ciężkich w żywności i wodzie. Polimery IIP i MIP charakteryzują się selektywnością i specyficznością oraz odpornością mechaniczną, dlatego są tak powszechnie używane w wielu dziedzinach chemii. Technika ich otrzymywania jest prosta i tania, a powstałe polimery są stabilne chemicznie i fizycznie, dlatego mogą być wielokrotnie używane i przechowywane przez długi czas bez utraty swoich właściwości. Jedną z nauk wykorzystujących polimery porowate jest bromatologia. Ocenia ona m.in. zawartość substancji leczniczych i toksycznych w produktach spożywczych oraz prowadzi monitoring skażenia środowiska naturalnego. Najczęściej wykorzystywaną metodą wyodrębniania substancji leczniczych oraz toksycznych zarówno z pożywienia, jak i z próbek środowiskowych jest ekstrakcja do fazy stałej SPE (solid phase extraction). Metoda ta charakteryzuje się wieloma zaletami, np. selektywną i ilościową adsorpcją, możliwością analizy su[...]

  Grupa cech, które decydują o przydatności konkretnej odmiany do sprecyzowanego wykorzystania, jest określona jako odpowiednia jakość surowca (konsumpcyjna, technologiczna). Jakość ta charakteryzowana jest przez cechy zewnętrzne (m.in. kształt, regularność, choroby skórki) oraz wewnętrzne (m.in. barwa miąższu, typ kulinarny, smakowitość, skłonność do ciemnienia, zawartość suchej substancji i skrobi) [17]. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 29 października 2003 r. (DzU 2003 nr 194 poz.1900 z późn. zm.) określa wymagania co do jakości handlowej ziemniaków wprowadzanych do obrotu, wg którego widoczne zaciemnienie miąższu na przekroju jest jedną z cech dyskwalifikujących. Również w ocenie konsumentów ziemniaki powinny charakteryzować się przede wszystkim miąższem bez wad, nieciemniejącym zarówno przed, jak i po ugotowaniu [6]. Barwa miąższu to cecha jakościowa bulw, która w znacznym stopniu decyduje o ich pozytywnym lub negatywnym postrzeganiu przez konsumenta [4, 9]. Dla konsumentów wygląd, a przede wszystkim barwa miąższu, jest podstawowym kryterium jego wyboru. Po zbiorze, wskutek procesów starzenia się, zawsze ma miejsce zmiana barwy miąższu. Wynika to z procesów biosyntezy i degradacji składników chemicznych, które decydują o jakości produktu. Ma to ogromne znaczenie zwłaszcza na rynku produktów świeżych, gdzie konsument nabywa produkty roślinne do bezpośredniego spożycia (po obróbce termicznej). Jakość ziemniaków nabywanych do celów konsumpcyjnych oceniana jest przez konsumentów głównie wizualnie - wygląd stanowi podstawową funkcję klasyfikacji handlowych i decyzji o zakupie [5]. Proces ciemnienia miąższu bulw surowych jest spowodowany enzymatycznym utlenianiem fenoli (głównie tyrozyny i kwasów fenolowych: chlorogenowego i kawowego) w obecności enzymu fenolazy, do ciemno zabarwionych produktów - melanin [6, 8, 10]. Związkami mającymi bezpośredni wpływ na ciemnienie miąższu bulw są składniki bioaktywne, tak[...]

  Wzrost zainteresowania żywnością przetworzoną, wygodną, z której łatwo i szybko można przygotować posiłek, skłania technologów żywności, biotechnologów oraz przedsiębiorców do opracowania nowych technologii. To dzięki temu wytwarzane są produkty zachowujące właściwości chemiczne, biologiczne i fizyczne naturalnych surowców. Surowce pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, zawierające duże ilości wody, są narażone na niekorzystne zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne. Woda ma bowiem ogromny wpływ na trwałość żywności i decyduje o szybkości reakcji enzymatycznych, mikrobiologicznych czy hydrolizy. Jednym ze sposobów utrwalania żywności jest obniżenie zawartości wody w surowcu przez suszenie, które hamuje procesy enzymatyczne oraz procesy życiowe drobnoustrojów. W celu ochrony produktów o krótkim terminie przydatności do spożycia przed utlenianiem (np. witaminy C) konieczne jest stosowanie odpowiednich, hermetycznych opakowań, które chronią produkt przed dostępem tlenu. Jedną z najnowocześniejszych metod suszenia produktów termolabilnych oraz osiągnięć nauki jest liofilizacja. Jest ona uznawana za najbardziej zachowawczą metodę suszenia, w której jakość otrzymanego produktu - suszu liofilizacyjnego - jest znacznie lepsza niż w przypadku innych metod suszenia [19]. Proces liofilizacji odkryli kilkaset lat temu Indianie Quechua. Zaobserwowali oni, że ziemniaki pozostawione w wysokich partiach Andów, które poddane zostały działaniu niskiego ciśnienia i obniżonej temperatury, najpierw zamarzają, a następnie odparowuje z nich lód. To dzięki temu procesowi pozostają wysuszone i przez długi czas nadają się do spożycia. Kolebką liofilizacji żywności są Stany Zjednoczone, gdzie po raz pierwszy liofilizaty zastosowano w czasie zimnej wojny, w latach pięćdziesiątych XX w., na zlecenie rządu USA w celu wyprodukowania dla wojska bogatych we wszystkie niezbędne składniki odżywcze racji żywności o małej masie. Liofilizowaną żywność zabierał[...]

  Gleba jest biologicznie czynną warstwą powierzchniową skorupy ziemskiej, powstałą w procesie glebotwórczym ze skały macierzystej. Jest najcenniejszym odnawialnym bogactwem ziemi i stanowi podstawę funkcjonowania wszystkich ekosystemów lądowych. Gleba jest naturalnym siedliskiem rozwoju wielu organizmów warunkującym rozkład i produkcję biomasy. Środowisko glebowe zapewnia obieg materii i przepływ energii w ekosystemie, a także filtruje wody podziemne. Gleba jest również miejscem buforującym, filtrującym i akumulującym szkodliwe substancje. Na wzrost zanieczyszczenia gleb wpływa wiele czynników, takich jak rozwój przemysłu, transport czy niewłaściwa gospodarka ściekowo-odpadowa1). Dotychczasowe badania dotyczące możliwości utylizacji ścieków wykazały, że z osadów ściekowych można uzyskać czysty biometan, a z odcieków przefermentowanych osadów substancje humusowe do nawożenia gleb2). W przypadku odpadów poważnym problemem są materiały z tworzyw sztucznych, gdyż zajmują dużą powierzchnię składowisk oraz mają długi proces rozkładu3, 4). Jednym z rozwiązań wykorzystania odpadowych tworzyw sztucznych typu PET jest produkcja materiałów termoizolacyjnych5). Potencjalnym źródłem zanieczyszczeń antropogenicznych są metale ciężkie6). Trafiają one do środowiska z różnych źródeł7). Zanieczyszczenia te są bardzo szkodliwe dla biologicznie czynnej warstwy gleby, gdyż metale są mało podatne na wymywanie, długo utrzymują się w środowisku glebowym, ograniczając przydatność rolniczą gleb. Nadmierne nagromadzenie się metali ciężkich w glebie niekorzystnie wpływa na zdolności adaptacyjne organizmów. W wielu przypadkach związki te kumulują się w organizmach, doprowadzając do zaburzeń w metabolizmie oraz zmian w budowie i funkcjonowaniu komórek i tkanek8-10). Toksyczność metali ciężkich oraz ich biologiczna przyswajalność zależą od wielu czynników, takich jak ilość zanieczyszczenia i forma chemiczna, a także od właściwości środowiska glebowego: temper[...]

  Na podstawie przeglądu literatury pokazano rolę edukacji ekologicznej w działaniach podejmowanych na rzecz poprawy jakości powietrza. Liczne badania wskazują na małą świadomość społeczną negatywnego wpływu pyłów zawieszonych na zdrowie człowieka. Jest ona konsekwencją nieodpowiedniej edukacji ekologicznej. Działania na rzecz czystego powietrza są podejmowane przez ludzi tym chętniej, im wyższe jest ich wykształcenie. Celem artykułu było przedstawienie roli edukacji ekologicznej (formalnej i nieformalnej) w kształtowaniu postaw koniecznych do podejmowania działań prowadzących do zmniejszenia emisji pyłów oraz ograniczenia ich wpływu na zdrowie i życie człowieka. Rozwój społeczno-gospodarczy na przełomie XX i XXI w. obfitował w zdarzenia potwierdzające, że edukacja ekologiczna społeczeństwa stanowi jeden z najważniejszych czynników wpływających na świadomość ekologiczną społeczeństwa dotyczącą jakości powietrza, którym oddychamy. Człowiek jako jednostka społeczna w ciągu swego rozwoju przejawia określoną aktywność oraz podlega wpływom oddziaływania środowiska, w którym żyje. Jedną z form jego działalności jest edukacja, której wynikiem jest określony poziom i charakter świadomości jednostki ludzkiej oraz jej kultury1). Edukacja ekologiczna rozumiana jest jako koncepcja kształcenia i wychowywania społeczeństwa na rzecz kształtowania i ochrony środowiska przyrodniczego. Skuteczna i właściwa ochrona powietrza atmosferycznego uzależniona jest od poziomu wiedzy społeczeństwa i od preferowanych przez nie stylów życia. Edukacja ekologiczna umożliwia łączenie wiedzy przyrodniczej z postawami humanistycznymi. Edukacja jest to system kształcenia, nabywania postaw, umiejętności i wiedzy. Definicję edukacji ekologicznej podano w deklaracji z Tbilisi jako proces mający na celu rozwijanie ludzkiej populacji. Rozwój powinien obejmować wiedzę, postawy, umiejętności, motywacje, a także obowiązek pracy indywidualnej i grupowej sk[...]

  Rozwój współczesnego przemysłu chemicznego ma olbrzymie znaczenie dla obecnego postępu cywilizacyjnego. Produkcja różnego rodzaju substancji chemicznych pozwala na zaopatrzenie poszczególnych gałęzi gospodarki w produkty wykorzystywane przez współczesnego konsumenta w każdej sferze jego życia, co narzuca opracowywanie coraz bardziej zaawansowanych technologii chemicznych. Dynamiczny postęp przemysłowy i rozwój technologii produkcyjnych wiąże się z ryzykiem niekontrolowanego bądź kontrolowanego wydostania się związków toksycznych do środowiska naturalnego, powodując tym samym skażenie chemiczne. Skażenie chemiczne środowiska (zamierzone bądź niezamierzone) wiąże się z ryzykiem ekspozycji organizmu człowieka na środki toksyczne z jednoczesnym wywołaniem u niego objawów chorobowych. W takich przypadkach niezbędne jest podjęcie przez właściwe służby ratunkowe odpowiednich działań w zakresie ewakuacji i właściwego leczenia osób poszkodowanych oraz minimalizowanie niekorzystnego wpływu powstałego skażenia na środowisko naturalne. Celem artykułu jest przedstawienie zasad postępowania służb ratunkowych na miejscu wypadku masowego lub katastrofy w przypadku wystąpienia skażenia chemicznego. Analizie poddane zostały kwestie dotyczące procedur związanych z segregacją medyczną poszkodowanych, z jednoczesnym uwzględnieniem możliwości narażenia na szkodliwe substancje chemiczne. Ponadto autorzy przedstawili zasady podejmowania właściwej dekontaminacji poszkodowanych jako kluczowego elementu działania na miejscu skażenia oraz standardy postępowania ratunkowego na etapie przedszpitalnym. Istota skażenia chemicznego Według jednej z najbardziej powszechnych definicji przez skażenie chemiczne należy rozumieć każde zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby, ciała ludzkiego oraz przedmiotów substancjami szkodliwymi dla ludzi i zwierząt1). Skażenia mogą powstawać m.in. w wyniku awarii w zakładach przemysłowych czy też podczas wypadków drogowych z ud[...]

  Woda jest najcenniejszym bogactwem naturalnym, czynnikiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest środowiskiem, w którym przebiegają wszystkie procesy życiowe, służy do transportu składników odżywczych i metabolitów, jest nośnikiem i rozpuszczalnikiem składników mineralnych, bierze udział w procesach termoregulacji. Dorosły człowiek może przeżyć bez wody zaledwie od 3 do 5 dni, bowiem dla zapewnienia prawidłowego przebiegu procesów życiowych niezbędne jest stałe dostarczanie płynów do organizmu na poziomie co najmniej 1,5 L dziennie. Szczególną wartością żywieniową charakteryzują się naturalne wody mineralne, stanowiąc cenne źródło makro- i mikroskładników mineralnych. Coraz więcej konsumentów wybiera wody butelkowane, w przekonaniu, że zawierają niezbędne dla organizmu związki mineralne, oraz że ich jakość i walory smakowe nie budzą tylu wątpliwości co woda wodociągowa. Intensywny rozwój cywilizacji, postępująca degradacja środowiska naturalnego, w tym ekosystemów wodnych, oraz wzrost zanieczyszczeń fizycznych, chemicznych i mikrobiologicznych, przyczyniają się do obniżenia walorów użytkowych wody w codziennym życiu człowieka, w tym również wody pitnej. Następstwem zanieczyszczenia wody jest obecność w jej składzie różnych związków chemicznych (metali ciężkich i związków organicznych) jak również wirusów, zarodników patogennych grzybów, zjadliwych bakterii i form inwazyjnych pasożytniczych pierwotniaków. Pogorszenie walorów użytkowych wody wodociągowej, czyli jej smaku, zapachu, barwy i stopnia twardości może być spowodowane wieloma czynnikami i często Ewa Ochwanowskaa,*, Małgorzata Czarny-Działaka, Edyta Laurman-Jarząbekc, Magdalena Florek- -Łuszczkid, Barbara Gworekb, Jarosław Chmielewskib 1124 97/7(2018) Dr hab. n. o zdr. Magdalena FLOREK-ŁUSZCZKI ukończyła studia z zakresu socjologii na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, tam też uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych. W 2016 r. [...]